Vroeger moest ik stoppen met buitenspelen als de straatlantaarns aan gingen. De meeste keren had ik het te laat door. Met rode wangen van het voetballen, want dat was wat we deden, ging ik naar huis. Inmiddels is het een kunst geworden om je kind de straat op te krijgen. Voetbal, blikspuit en verstoppertje hebben er een geduchte concurrent bij gekregen: het zwarte schermpje van computer, tv, tablet en mobieltje. Wat voor invloed heeft dat schermpje-kijken op onze kinderen en hoe krijgen we ze weer de buitenlucht in? Het aantal prikkels dat een mens vandaag de dag moet verwerken in vergelijking met een generatie geleden is enorm toegenomen. Hoe gaan onze kinderen daar fysiek en mentaal mee om?
De hyperaantrekkelijkheid van de wereld op tv legt een basis voor een tegenvallende werkelijkheid
Herinneringen maken op je iPad
Er bestaan prachtige films, series en websites. Wat een rijkdom, al die kennis die nu wereldwijd gratis voor iedereen beschikbaar is geworden dankzij het internet. Toch heb ik grote moeite met het toenemende schermkijkgedrag van onze nieuwe generatie. Het is te veel en te vaak. Een teveel aan social media doet af aan de werkelijkheid van omgaan met echte mensen. Ook bewegen we collectief minder door al dat aantrekkelijks dat ons en onze kinderen digitaal voorgeschoteld wordt. Laten we weer mooie herinneringen maken. Technologie is geweldig, maar het is geen gelijkwaardig substituut voor echte ervaringen. Je maakt weinig herinneringen, wanneer je kleine (of jij) onderuitgezakt achter een iPad hangt.
De verleidelijkste oppas
Ik heb een levendig dochtertje (2.5 jaar). Er is maar 1 ding dat mijn dochtertje per direct minder levendig maakt: als ik haar voor een scherm zet. Haar mondje gaat open hangen, haar ruggetje gaat krom en haar nekje steekt naar voren als een schildpadkopje uit zijn schild. Zo kijkt ze makkelijk een uur tv. Hoewel ik enorm kan genieten van de tijdelijke rust in huis, leer ik mijn kleine een paar ongewilde lessen door haar naar een programma te laten kijken.
Lees ook: Het laatste kind in het bos, Mijn eerste buitenboek.
Vermaak is iets wat je consumeert?
Het grote nadeel van ‘schermpjes kijken’, is dat je in een passieve situatie komt. Fysiek verandert er nogal wat. Van een alerte en levendige staat kom je in een absorberende, in jezelf gekeerde staat. Vermaak kan verworden tot iets wat je consumeert. Jouw rol is hierin passief. Ook is het nogal verslavend. Ongemerkt spendeert je kleine vele kostbare momenten van zijn leven en kindertijd aan het kijken naar een scherm. Er is een enorme variatie in wat je op dat scherm kan vertonen. Vaak wordt er op dvd-hoesjes geschermd met woorden als interactief en educatief . Maar interactie is relatief klein vergeleken met het echte leven. Een groot nadeel is ook dat je je kinderen leert vermaak te verwachten van buitenaf. Ze leren voor vermaak te kijken naar andere mensen en naar apparaten en evenementen. Zo groeit er een generatie mensen op die niet beter weet dan dat je vermaakt moet worden en dat dat vermaak buiten jezelf te zoeken is.
Een van de pijlers van je lekker voelen is volgens mij dat je je lekker voelt bij jezelf. Ook als je alleen bent en zonder prikkels. Hoe zeldzaam is dit aan het worden! Door de constante prikkelregen wordt kinderen aangeleerd continu iets te moeten zien, horen en beleven. Wat zou het heerlijk zijn als we onze kinderen weer kunnen laten opgroeien met het gemak van stilte. Ze helpen te voelen dat er ideeën ontstaan als je lekker even niets doet. Maak het jezelf dus gemakkelijk en laat je kinderen zoveel mogelijk prikkelarm opgroeien, des te beter kunnen ze zichzelf later vermaken.
Onaf
Een baby wordt geboren met 25 procent van zijn breincapaciteit. Een baby wordt dus veel onderontwikkelder geboren dan bijna alle andere zoogdieren. In de natuur kunnen bijv. de meeste dieren meteen na de geboorte meteen lopen. De wetenschap vermoedt dat dit bij mensen niet zo is, omdat het hoofd met een volgroeid brein niet meer door het geboortekanaal zou passen. De andere 75 procent van de hersengroei vindt daarom vooral plaats in de eerste twee jaren na de geboorte.
De gevoelige baby (ook al merk je het niet aan ze)
Een baby is te omschrijven als een heel gevoelig pakketje neuronen. Waar wij als volwassenen nog ca. 60.000 nieuwe hersenverbindingen per maand aanleggen, legt een baby tot wel 220 miljoen nieuwe breinverbindingen per seconde aan. Om zijn overlevingskansen te vergroten is de baby erop ingesteld om zo snel mogelijk zijn brein zo te bedraden dat hij kan functioneren in de omgeving waarin hij leeft. Wordt de baby veilig gedragen op het lijf van de moeder, zijn de ouders altijd in de buurt (ook ‘s nachts in het familiebed)? Dan vergroot je de kansen dat de baby weinig noodzaak heeft om stresspaden aan te leggen in zijn kleine brein. Dit geldt ook voor het aantal prikkels dat je een kleintje geeft. In een omgeving met weinig onverwachte en luide geluiden en weinig wisselende beelden, is er weinig noodzaak tot het aanmaken van stresspaden in het brein.
In de eerste twee jaren kunnen we een gezonde breinontwikkeling stimuleren door vredigheid in zijn omgeving te leggen. Geef hem de tijd zijn brein af te maken in een omgeving waarin er vooral veel menselijke prikkels zijn, waar er gereageerd wordt met empathie op zijn emoties en het scherm nog geen kans krijgt de baby te bombarderen met prikkels van kleuren, geluiden en snel wisselende beelden. Ook als sommige programma’s zogenaamd voor baby’s gemaakt zijn, geven de meeste programma’s nog duizend keer meer prikkels dan waar het brein evolutionair gezien op ‘rekent’. Het fnuikende is dat je aan de baby zelf niets kunt zien als het teveel prikkels krijgt. De baby blijft gewoon kijken. Hij kan zich alleen verlaten op de ouder om hem te beschermen tegen teveel prikkels.
Trouwens: het onderscheidend vermogen tussen fictie en realiteit is bij kleintjes nog klein. Wat een baby of peuter op een scherm ziet heeft grote impact op zijn brein.
Invloed op de concentratiespanne
Wat als je vanaf dat je een paar maanden oud was hebt gekeken naar programma’s voor kinderen? Wat doet dat met je brein en jouw concentratievermogen? De meeste programma’s zijn zo ontwikkeld dat ze de concentratie van het kind vast weten te houden. Kijkcijfers gaan immers voor inhoud. Er worden dus veel psychologische trucjes toegepast. De meest gebruikte truc is ‘snelle beeldwisselingen’. Iedere 3-5 seconden is er weer een nieuwe scène. Verder worden geluiden en felle kleuren gebruikt om de blik van je kleine vast te houden. Deze situaties komen in het echt niet voor. Zo kan een situatie in de realiteit al snel als ‘saai’ opgevat worden door kinderen, en kunnen we hen dat kwalijk nemen? De hyperaantrekkelijkheid van de wereld op tv, met al z’n avonturen, mooie muziek en spanning en sensatie legt tegelijk een basis voor een tegenvallende werkelijkheid. Immers, die leraar voor de klas, die heeft geen special effects en geen soundtrack. Moet je kleine daar echt een hele dag naar luisteren?
Het prikkeldieet
Momenteel volg ik, gedwongen door een verhuizing, een prikkelarm dieet. Ik leef sinds een paar weken tv- & internetvrij. Het nieuwe huis heeft namelijk nog geen internetaansluiting. Een tv hebben we sowieso al niet meer, dus ons huis is momenteel pixelloos en vrij van bits en bytes. Ik ben een echte internetjunkie en vind internetten 1 van de moeilijkste dingen om met mate te doen. Dit terwijl ik merk dat een dag achter het scherm geen positief effect op mij heeft: mijn hoofd is dan vol en ik kan me slecht concentreren. Deze gedwongen cold turkey is dan ook voor mijn hoofd en lijf een verademing. Het helpt enorm dat er nu en drempel is opgeworpen tussen mij en het net. Ik noteer nu op een briefje wat ik wil opzoeken en neem dat mee als ik een paar uur ga werken en internetten in de lokale bibliotheek. Ik cluster dus mijn internetgebruik. Het internet waar ik dacht niet zonder te kunnen, blijkt niet onmisbaar! Heel soms mis ik dat ik een treintijd kan opzoeken, of mijn saldo kan checken.
Daarom heb ik nu wat internet op mijn mobiel genomen. Ik ben aangenaam verrast over de veranderingen die ontstaan zijn door het gebrek aan internet en tv: Ik ga sowieso eerder op bed, lees boeken, heb lange gesprekken, zit in de tuin bij de vuurkorf met een wijntje.
Kijk maar eens wat er voor de lege ruimte in de plaats komt als je dit niet opvult met het kijken naar een scherm. Hoe bereik je hetzelfde voor je kind?
Tips:
- Geen kinderappjes op je telefoon. Mijn kleine vroeg elke dag om mijn telefoon om een spelletje te spelen van een pratend poesje. Ik kreeg een nieuwe telefoon en had nog geen tijd gehad om appjes te downloaden. Het viel me ineens op dat ze al dagen niet meer om het poesje had gevraagd. Ze wist dat die op de oude telefoon stond. Ik heb er nooit meer appjes op gezet en haar telefooninteresse is nu minimaal. Ze kijkt er af en toe wat foto’s op.
- Tot 2 geen tv. Wil je toch kijken? Kies dan programma’s waarin weinig beeldwisselingen zijn en waar de muziek nog dient als achtergrondgeluidje. Zelf kijk ik graag naar Pippi Langkous met mijn dochtertje van 2,5.
- Kijk niet dagelijks (vermijd dat het een gewoonte wordt)
- Geef zelf het goeie voorbeeld. Doe leuke dingen, beleef en ga de deur uit.
- Je hoeft je kind niet te vermaken. Een kind vindt het heerlijk als de ouder zijn eigen gang gaat en het kind de ruimte krijgt om de ouderen na te leven. Zorg dat je dingen doet waarmee je je eigen leven boeiend blijft vinden. Zo geef je een prachtig voorbeeld.
- Neem een moestuin. Kinderen zijn dol op zaaien, water geven en zien hoe een plantje groeit. Mijn kleine van 2,5 levert prima kinderarbeid in onze tuin.
- Een klein beetje verveling is het begin van creativiteit. Even niets doen, even geen prikkels. Heerlijk voor het hoofd van je kleintje. Het kan zo ontprikkelen en er ontstaat ruimte voor het opdoen van ideeën.
- Schep randvoorwaarden voor creativiteit, zoals een lege tafel, wat papier, speelgoed en spullen om mee te werken.
- Zet een timer op je modem. Op een vaste tijd gaat elke dag dan het internet uit.
Tot slot: Neem de tijd om te wennen. Toen ik na jaren de tv de deur uit deed, waren de eerste weken lastig. Je moet een nieuwe routine ontdekken. Het kost tijd. Ook als je alleen wilt minderen kost het tijd voor de onrust en ontwenning plaats maken voor rust en ruimte in je hoofd.
