Wanneer iemand overlijdt is dat ontzettend verdrietig. Voor kinderen is het daarnaast ook een groot vraagstuk en zelfs een mysterie. Want wat is doodgaan? Wat gebeurt er daarna met je? En hoe ga je om met al het verdriet wat je voelt? Moet je voor altijd verdrietig zijn? We selecteerden dertien kinderboeken die gaan over de dood, afscheid, rituelen en verdriet. Stuk voor stuk op een eigen manier verteld en weergegeven. Zowel voor kinderen die een huisdier of geliefde verloren als voor kinderen die gewoonweg nieuwsgierig zijn naar de dood.
De vuurtoren
De oma van Jonas woont al bijna haar hele leven in de vuurtoren. Ze leeft met het ritme van de zee. Als oma op een dag vergeet om het licht van de vuurtoren aan te doen, weet Jonas dat hij aan de beurt is om het over te nemen. Oma verlangt steeds vaker naar een onzichtbaar eilandje in zee, waar ze op een nacht naartoe vaart. In dit verhaal kunnen kinderen voelen dat de dood ook goed is. Het is een deel van de natuurlijke levenscyclus waar je niet bang voor hoeft te zijn. Al te lezen met kleuters en leesgrage peuters.
Dag oma
‘Er is iets heel verdrietigs gebeurd. De oma van Lieveke is doodgegaan.’ In dit liefdevolle boek leert Lieveke rouwen om haar oma, doordat elementen uit de natuur haar troosten en haar helpen om verdrietig te zijn. Huilen mág, en het kan zacht zijn. Lievekes moeder maakt samen met haar een herinneringentuintje voor oma.
Kikker en het vogeltje
Kikker vindt op een dag een dood vogeltje. Hij denkt dat het slaapt en eend denkt dat het ziek is. Haas weet er echter meer van en vertelt hen dat het vogeltje dood is. Hij legt uit dat iedereen dood gaat en stelt voor om het vogeltje te begraven. Haas houdt een korte toespraak, samen strooien ze bloemetjes in het graf, scheppen de kuil vol zand en leggen er een steen op. Het maakt indruk op de dieren maar al snel gaan ze samen tikkertje doen. Het boek laat kinderen kennismaken met de dood en de rituelen die erbij horen maar gaat, net als kinderen dat doen, ook weer over tot de orde van de dag. Een duidelijk boekje dat voor jonge kinderen wat meer duidelijkheid schept rondom de dood.
Dat is heel wat voor een kat
De poes van de hoofdpersoon overlijdt en zij is ontroostbaar. Voordat poes Roetje wordt begraven vraagt moeder om tien mooie eigenschappen of herinneringen te bedenken zodat ze die kunnen vertellen tijdens de begrafenis. Het meisje bedenkt er negen. Met het buurmeisje krijgt ze vervolgens bijna ruzie over waar Roetje nu precies is. Papa vertelt: “We weten niet zo veel van de hemel. We weten eigenlijk niet zeker of-ie er is”. Wanneer het meisje met papa in de tuin gaat werken zaaien ze planten en bloemen. Papa vertelt dat er blaadjes en bloemen uit de zaadjes tevoorschijn zullen komen omdat alles onder de grond verandert. Het meisje wil weten of Roetje ook verandert en papa bevestigt dit. Roetje zorgt er volgens papa voor dat de bloemen, bomen en het gras kunnen groeien en zo zegt papa “Dat is heel wat voor een kat, toch?” Eindelijk heeft het meisje het tiende mooie ding gevonden. Een prachtig en inspirerend boek om voor te lezen wanneer een huisdier overleden is.
Siens hemel
Omdat het overlijden van huisdieren voor veel kinderen de eerste keer is dat ze met de dood te maken krijgen ook nog een boek over hond Sien. Wanneer zij overlijdt begraven drie kinderen haar in de tuin. De dood van Sien roept bij de kinderen veel vragen op. Want wat doen ze nu met de riem, de mand en etensbak? En gaat Sien nu naar de hemel of niet? De kinderen hebben er eigen ideeën erover en het verhaal geeft hiermee ruimte aan eigen interpretatie. Ook de tekeningen zijn bijzonder. In eerste instantie heeft elke bladzijde een groot zwart vlak met een witte tekening van Sien er in. Het zwarte vlak wordt echter steeds kleiner. Hierdoor komt er steeds meer ruimte voor kleur. Later blijkt dat die zwarte vlek Sien zelf is. Mooi en symbolisch voor het allesoverheersend verdriet wat je na een sterfgeval voelt, maar wat in de loop der tijd afneemt en verandert in mooie en vrolijke herinneringen.
Derk Das blijft altijd bij ons
Mooi prentenboek over een oude das die voelt dat hij zal sterven. Hij is bezorgd om zijn vrienden en vertelt hen dat ze niet verdrietig hoeven te zijn wanneer hij de lange tunnel door zal gaan. Wanneer Derk Das op een avond droomt dat hij een lange, lange tunnel in gaat sterft hij in zijn slaap. Zijn vrienden zijn erg verdrietig. Wanneer ze elkaar na een lange winter weer zien besluiten ze samen herinneringen op te halen aan Derk. Elk dier heeft wel een mooi verhaal en iets wat Derk hen heeft geleerd. Het verdriet wordt hierdoor iets minder en de dieren ontdekken dat Derk eigenlijk nooit echt weg zal zijn. Een mooie manier om kinderen duidelijk te maken dat ondanks dat iemand er misschien niet meer is mooie herinneringen voor altijd zijn en je iemand op die manier altijd bij je draagt. De illustraties zijn mooi getekend en volgen de seizoenen. De herfst waarin Derk sterft, de eenzame winter waarin de dieren alleen en verdrietig zijn, hoe ze elkaar weer vinden in de lente en samen herinneringen ophalen. Dit boek past bij kinderen vanaf vijf jaar. Een vergelijkbaar boek voor iets jongere kinderen is ‘Een boom vol herinneringen’.
Derk Das blijft altijd bij ons en Een boom vol mooie herinneringen
Een opa om nooit te vergeten
Wanneer de opa van Joost sterft is hij ontzettend verdrietig. Als mama vertelt hoe opa altijd kiekeboe met Joost speelde en hem opa’s rode zakdoek geeft komen ook bij hem de herinneringen weer naar boven. Opa’s rode zakdoek speelt een belangrijke rol in al die herinneringen en loopt als een rode draad door het verhaal. Opa verstopte zich erachter, droeg het als halsdoek bij cowboytje spelen, gebruikte het als rode vlag bij het piratenschip en nog veel meer. Wanneer opa iets niet moest vergeten legde hij altijd een knoop in zijn zakdoek. En dat is ook precies wat Joost nu doet zodat hij opa nooit zal vergeten. Het boek heeft een fijne balans tussen vragen die kinderen kunnen hebben en mooie herinneringen aan opa.
Sjaantje doet alsof
Wanneer alle koekjes op zijn stelt oma voor dat Sjaantje een net-alsof-koekje van opa kan nemen. Opa stapt vervolgens de kamer binnen en samen eten ze een koekje. Zodra ook deze koekjes op zijn gaan ze samen nieuwe kopen en beleven samen een heleboel wonderlijke avonturen. Net wanneer je denkt dat het wel heel ongelooflijk is allemaal wordt duidelijk dat Sjaantje doet alsof. Opa blijkt overleden en Sjaantje doet alsof om de herinnering aan opa levend te houden.
Lieve Oma Pluis
Een verhaal over Nijntje’s oma die overlijdt. Helemaal op Dick Bruna wijze geschreven en getekend. Een fijn boekje om bij een overlijden voor te lezen aan de allerkleinsten.
Groter dan een droom
Groter dan een droom is een troostrijk verhaal waarin een jongentje zijn overleden zusje voor het eerst ontmoet. Samen maken ze een onvergetelijke reis die precies één nacht duurt. Omdat het zusje overleed voordat hij geboren werd heeft hij haar nooit gekend. Maar het verdriet en gemis is nog steeds voelbaar in huis. Het jongetje zegt hierover: ‘Ik had dit altijd al gevoeld. Het was een oud verdriet zonder tranen. Het hing als behangpapier in alle kamers van ons huis.’ Fijn om voor te lezen en zo een broertje of zusje bespreekbaar te maken wat eerder overleden is. Marit Törnqvist maakte er prachtige, dromerige illustraties bij.
Papa hoor je me?
Papa hoor je me? gaat over Polles vader die ziek is geworden. Het was een soort stratego, vertelt Polle, waarbij slechte soldaatjes alles kapotmaakten. Met de hulp van dokters en medicijnen vocht zijn vader tegen de soldaatjes en even leek het er zelfs op dat ze wonnen. Maar een van de soldaatjes had zich verstopt en zo verloor zijn vader de strijd. Een prachtig en verdrietig boek waarbij ziekte en het overlijden op beeldende wijze uitgelegd wordt. Dit boek is voor kinderen vanaf acht jaar. Maar wanneer een kind hetzelfde meemaakt als de hoofdpersoon kan het wellicht ook eerder voorgelezen worden. Ik ben er altijd voorstander van om eerst zelf een boek in te kijken en dan te beslissen. Ieder kind is immers anders.
Doodgewoon
Is jouw kind poëtisch en filosofisch ingesteld en heeft het veel vragen over de dood? Dan waardeert het dit boek misschien wel. Bette Westra schreef verschillende gedichten over de vele gezichten van de dood. Van een huisdier dat overlijdt, de beleving van de dood en begrafenisrituelen i n verschillende culturen tot zelfmoord. De gedichten nodigen uit tot filosoferen over de dood en wat er eventueel na komt. Niet alle gedichten zijn misschien direct duidelijk voor kinderen, maar dat hoeft ook niet. Het wordt getipt om vanaf zes jaar voor te lezen.
