Het maakt niet uit wat je doet. Je kind lijkt een tijdbom en kan ieder moment afgaan. Je hebt alles al geprobeerd maar niets werkt. En eigenlijk was dat altijd al zo, maar het wordt alleen maar erger. Je kind is boos. Om niets. Of wel om iets? Moet je kind zich maar beheersen? Wat gebeurt er bij je kind? Het antwoord op deze vraag kan jou helpen je kind te helpen.
Zelfregulatie
Dr. Stuart Shanker is onderzoeker en hoogleraar filosofie en psychologie in Canada. Hij zegt dat ‘stress’ in de originele betekenis verwijst naar al die prikkels waardoor we energie verbruiken om een soort van evenwicht te bewaren. De originele, psycho-fysiologische betekenis van zelfregulatie verwijst naar hoe we omgaan met de stress die we ervaren.
Lees ook: Zelfregulatie bij kinderen (Shanker), Het hoogsensitieve kind (Aron).
Hij maakt een duidelijk onderscheid tussen zelfbeheersing en zelfregulatie. ‘Sinds Plato (400 v. Chr.) is zelfbeheersing een maatstaf van karakter. Deze veronderstelling heeft ons denken over kinderen en hoe ze zich ontwikkelen tot volwassenen met een gezonde geest, een gezond lichaam en een gezond karakter, grondig gevormd. Zelfbeheersing is het remmen van prikkels; zelfregulatie is het identificeren van de oorzaken en het verminderen van de intensiteit van prikkels, en indien nodig, het hebben van de energie om weerstand te bieden.
Zelfregulatie is iets anders dan zelfbeheersing
Nieuw: Het Kleine Speelgoedboek
Bestel de online special over spelen
Fundament ontwikkelen
Zelfregulatie maakt zelfbeheersing mogelijk of onnodig. Als we dit fundamentele verschil niet inzien, lopen we het risico dat we bijdragen aan de factoren die de slechte zelfbeheersing van het kind in de hand werken en helpen we hem niet met het ontwikkelen van het fundament dat hij nodig heeft om succes te hebben op school en in het leven. Zelfregulatie beschouwt ‘problematisch’ gedrag als een belangrijk teken dat het kind overbelast is.’
Hij gebruikt de term ‘arousal’, die je kunt vertalen als ‘opwinding’. Je hebt meerdere staten van opwinding: lage opwinding, zoals bij slaperigheid, gemiddelde, zoals bij de wakkere, ontspannen toestand en hoge opwinding, zoals bij veel stress, inspanning of angst. Het alarmsysteem in je brein dat zorgt voor opwinding bij stress en angst wordt geregeld in het primitiefste deel van je brein: het reptielenbrein.
Geprikkeld
Die vechten-of-vluchten-reacties van je brein en je lijf put je reserves uit. En wat doe je als je reserves op zijn? Dat kennen we allemaal. Je raakt geprikkeld. En je barst uit je vel. Je reptielenbrein neemt het over en alles wat we als mensheid erbij geleerd hebben zoals praten en luisteren, wordt uitgeschakeld. Tot zover wel herkenbaar. Maar waarom reageert het ene kind zo vaak bozer dan het andere?
Samen ontprikkelen? Gebruik het Hoofd Hart Handen Kwartet, Ademspelkaarten en de Kindermassagekaarten.
Of een kind nou last heeft van omgevingsfactoren zoals een vervelend zittende sok of hard geluid, of van een tekort aan slaap, gezonde voeding of beweging, de onderliggende oorzaak is volgens Stuart Shanker hetzelfde: ‘De kinderen ervaren meer stress dan ze aankunnen. Het probleem gaat zelfs nog verder dan dat: Doordat stress hun brandstof verbruikt, nemen ze hun toevlucht tot adrenaline en cortisol. Daarom worden ze hyper of manisch, en dat is voor hen net zo moeilijk als voor ons.’
Daar kan een kind dus niets aan doen. Want zoals gezegd, je brein sluit brein in zo’n situatie de toegang tot redelijk gedrag af en gaat over op het reptielenbrein. En dus gedraagt je boze kind zich niet als een ‘klein kind’, maar als een ‘oermensje’. ‘Gedraag je niet als een oermensje!’, zou logischer zijn om in wanhoop uit te roepen. Maar fijner is natuurlijk om je kind te helpen uit deze situatie te komen.
Vijf soorten stress
Stuart Shanker schrijft in ‘Zelfregulatie bij kinderen‘ over de zelfregulatietechniek. Hij vertelt hoe dat bij baby’s al speelt en hoe heftig de eerste maanden kunnen zijn voor een baby. ‘Hoe meer stress een kind ervaart, des te hoger is het basisniveau van arousal, des te meer energie hij verbrandt ‘in rust’, en des te reactiever hij is op stress.’
Hij pleit voor het opsporen van de redenen van stress bij je kind en daarmee aan de slag te gaan. Er zijn vijf domeinen van stress:
- biologisch (voldoende voeding, slaap, beweging, motorische en sensomotorische problemen, geluid, allergieën, extreem weer)
- emotioneel (krachtige emoties, verwarrende of nieuwe emoties en complicaties)
- cognitief (beperkt bewustzijn van prikkels, moeite met het interpreteren van informatie)
- sociaal (verwarrende of veeleisende sociale situaties en agressie)
- pro-sociaal (het moeten omgaan met krachtige emoties van anderen, de behoeften van anderen boven je plaatsen, schuldgevoel en spanning tussen je eigen waarden en dat van anderen)
Er kan dus nogal wat aan de hand zijn.
Stresssysteem verlichten
In ‘Mismatch: Why Our World No Longer Fits Our Bodies‘ (niet te verwarren met het Mismatch-boek uit het dossier van de vorige editie – het lijkt wel een ding bij Kiind) wordt gesteld dat hoe groter de mismatch tussen onze biologie en onze omgeving is, hoe groter de stress. We zitten te veel, we eten niet goed, we slapen te weinig en we doen te weinig met aandacht, vanwege al die schermpjes om ons heen. Veel mensen geven aan dat ze precies daarom yoga of mindfulness beoefenen – een hit op dit moment – omdat deze disciplines geven waar we zo’n enorm tekort aan hebben.
Het effect van yoga en mindfulness
Hoe kan het dat yoga helpt? Ik vraag het Mireille Struik, kinderyogadocent bij Bamboeyoga:
‘Yoga helpt je kind met behulp van de adem. Die legt een weggetje aan waarlangs kalmte je lijf en je hoofd in en uit kan. Langzaamaan zie je dan waar dat weggetje eigenlijk ligt: in een fijne omgeving waar je je vrienden Rust en Kalmte tegenkomt. Na een tijdje kunnen lijf en hoofd weer met elkaar door een deur. De neiging om door te gaan met boos zijn stopt, je kunt weer denken, kijken, voelen, proeven, horen. En ontdekken wat er nu eigenlijk aan de hand was. En weer handelen. Of verder spelen. Terwijl je kort daarvoor nog slachtoffer was van een klein vuurtje dat plotseling overging in een uitslaand, wild vuur.
Beweging en adem
In yogahoudingen werken bewegen en ademen met elkaar samen. Omdat je je lichaam laat doen waar het goed in is: bewegen. De adem helpt je meebewegen met de houding en zo ontstaat rust en kalmte in het systeem. Je zenuwstelsel krijgt deze signalen. Het is geen afleiding zoals tekenen of lezen of fietsen of… Nee. Dat zijn extern gerichte activiteiten. Yoga is intern gericht.’
Die interne gerichtheid vinden we ook bij mindfulness en meditatie: je legt van binnen nieuwe paden aan, waardoor je minder snel op impulsen hoeft te reageren. Het gaat verder dan het gedragsniveau. Je leert via de ervaring dat je alles van een afstandje mag bekijken voordat je reageert. Werkt dit nu alleen tijdens de yogales, of heb je er buiten de lessen ook iets aan?
Tijdens de les en daarbuiten
Mireille: ‘Yoga heeft zeker, júist zijn uitwerking naast de mat. In de les, op de mat, beleef je yoga, ben je in onderzoek als het ware. In een kinderyogales gaat dat in vele liefdevolle speelse lesonderdelen waarin de afwisseling in- en ontspanning, geluid/stilte, wild/rustig, samen/alleen terugkerend zijn. Dit bewust worden van verschillen doe je via je zintuigen. Die geven informatie door aan je lijf en dus ook aan je hoofd.
Hier heb je vast ook iets aan: Hoofd Hart Handen Kwartet, Ademspelkaarten, Kindermassagekaarten.
Na een tijdje oefenen hiermee kan het zijn dat je thuis verschil opmerkt: waar je eerder nog wel eens reageerde zonder na te denken, ontdek je nu dat je een keuze hebt om niet te reageren. Je leert het opmerken. Dat opmerken biedt ruimte voor verandering! En weer later geef je jouw automatische piloot een schop onder de kont en durf je zelf aan het stuur te gaan zitten. Het toepassen zal gemakkelijker gaan in de loop der tijd, alleen de ‘aandachtsspier’ heeft doorlopend onderhoud nodig.’
Anders kijken naar je kind
Yoga kan helpen het stresssysteem te verlichten. Daarmee is het antwoord voor jouw situatie met je boze kind er niet plotsklaps. Maar Stuart Shanker zegt dat, zodra je doorhebt dat het lastige gedrag van je kind veroorzaakt wordt door te veel stress, je relatie met je kind verandert. Je wilt luisteren, bent nieuwsgierig en zoekt naar manieren om je kind te kalmeren. Het is precies dat verschil tussen last hebben van je kind, of herkennen dat je kind juist ergens last van heeft. Een boos kind ís geen probleem, hij hééft een probleem. Die basis heb je nodig om naar een oplossing te gaan. We willen onze kinderen niet omvormen of veranderen, maar we willen het wel fijn hebben met elkaar. En als het je lukt om de stressoren aan te pakken, dan verandert je kind niet, maar hij kan wel beter in z’n vel gaan zitten en zich daardoor anders gaan gedragen. Zijn gedrag is een indicatie van hoe hij zich voelt. Boosheid is dus heel waardevolle informatie!
Verder lezen
Zelfregulatie bij kinderen
Mismatch: Why Our World No Longer Fits Our Bodies
Mismatch, hoe we dagelijks worden misleid door ons oeroude brein
