‘Mama weet waarom…’ Het is de slogan van een bekend merk babyvoeding. Maar, vraag ik me steeds vaker af, weet mama wel echt waarom een bepaald product goed is? En nog belangrijker, weten mama en papa eigenlijk wel wat er precies in zit?
Een koekje boordevol vezels, vitaminen en calcium klinkt beter dan een simpele stronk broccoli
Toegevoegde waren
We leven in een tijd waarin fabrikanten bijna alles kunnen toevoegen aan hun producten. Hiermee zijn ook de functional foods ontstaan. Functional foods zijn voedingsmiddelen die naast voedingsstoffen mogelijk gezondheidsbevorderende ingrediënten bevatten. Wat mij betreft met de nadruk op mogelijk, want we weten niet precies of dit wel het resultaat geeft dat gesuggereerd wordt. Een recent voorbeeld is dat van een bekende producent van ontbijtgranen die elementair ijzer zou toevoegen aan hun producten. En zij zijn niet de enigen, want veel producten bevatten voedingsstoffen die er van nature helemaal niet in voorkomen.
De gezondheidsclaims vliegen je in de supermarkt om de oren, maar of het product echt doet wat het belooft is niet zeker. Voeding blijkt niet zo gemakkelijk te onderzoeken en het effect op de gezondheid al helemaal niet. Het effect van voeding is namelijk van verschillende factoren afhankelijk, zoals de combinatie met de voedingsmiddelen die erbij worden gegeten, de bereidingswijze en van de levensstijl van de betreffende persoon.
Maar ook van de werking die de voedingsstoffen in bijvoorbeeld een appel op elkaar hebben is nog weinig bekend. Het wordt niet voor niets als een compleet pakketje aangeboden door moeder natuur. De verschillende inhoudsstoffen werken samen en kunnen zo een bepaald effect bewerkstelligen. Uit het onderzoeken van inhoudsstoffen die uit het grotere geheel gehaald zijn, kun je dus niet zomaar conclusies trekken. Met alle technieken die we tot onze beschikking hebben, kunnen we ook nog steeds niet met zekerheid zeggen hoe voeding in verhouding tot elkaar en tot het individu precies werkt. Het isoleren en vervolgens toevoegen van één voedingsstof aan een product zegt daarom niet zoveel over het gezondheidseffect dat het op de gemiddelde mens zal hebben. De meeste gezondheidsclaims op producten kunnen dan ook niet hard gemaakt worden.
Geld verdienen aan gezondheidsclaims
Maar de voedingsmiddelenindustrie wil ons graag anders doen geloven. Er valt nu eenmaal weinig geld te verdienen aan een appel of een trosje druiven. Om toch een slaatje uit de voedselmarkt te slaan, komen er steeds meer voedingsmiddelen met een extraatje op de markt. Producten met toegevoegde vitaminen of vezels doen het in een tijd waarin iedereen graag gezond wil zijn erg goed. Zonder al teveel moeite te hoeven doen ben je in één slok een stuk gezonder, lijkt het. De producten met gezondheidsclaims domineren de schappen. Allemaal beloven ze je indirect een betere gezondheid. Ik zeg bewust indirect, want er mag niet zomaar op een product gezet worden dat het je gezonder maakt. Wel mag je suggereren dat het dat doet. En daar maakt de marketingafdeling van zo’n fabrikant gretig gebruik van. Zo wordt er gesteld dat hun product een bijdrage kán leveren aan je gezondheid. Maar dat hoeft dus niet. Veel claims blijken na nader onderzoek loze kreten te zijn waarvan niet onomstotelijk is bewezen dat het echt doet wat het suggereert.
Beter uit een fabriek
Een belangrijke doelgroep voor fabrikanten zijn ouders. Zij staan er immers om bekend dat zij het allerbeste willen voor kun kindje. Daar spelen ze handig op in met steeds weer nieuwe en verbeterde producten. En zeg nou zelf, een koekje boordevol vezels, vitaminen en calcium klinkt toch veel beter dan een simpele stronk broccoli? Daar wordt dan ook gebruik van gemaakt.
De tussendoortjes, papjes, koekjes, snoepjes en toetjes voor kinderen bezetten zo ongeveer een compleet gangpad in de supermarkt. En allemaal staan ze bol van beloftes voor een betere gezondheid en soms zelfs nachtrust van je kleine spruit. Mocht je er nog niet van overtuigd zijn dat hun product onmisbaar in jullie leven is, dan zorgen zij ervoor dat je kindje jou daarvan wel overtuigd.
Door middel van mooie plaatjes en van de televisie bekende figuurtjes lokken ze je kind in hun fuik. Want heeft je kindje eenmaal geproefd van deze met E-nummers vergeven producten dan kun je er donder op zeggen dat ze die saaie appel voortaan links laten liggen. Door slinkse marketingtrucs en door in te spelen op de behoefte van ouders ‘alleen het beste te willen’ is de voedingsmiddelenindustrie er zelfs in geslaagd twijfel te zaaien. Massaal twijfelen moeders aan hun eigen capaciteit om hun baby voedzame moedermelk te kunnen geven. Veel ouders hebben inmiddels meer of evenveel vertrouwen in een door een fabrikant samengestelde, kunstmatig gecreëerde voeding dan in het natuurproduct wat er speciaal voor is ontworpen.
Na de borstvoeding rijst ook steeds vaker de vraag of zelfgemaakte voeding wel net zo gezond is als die uit de fabriek. Ook op dit gebied gaan ouders steeds meer twijfelen aan hun eigen capaciteiten. Ze denken dat zij thuis nooit zo’n volwaardige voeding kunnen samenstellen als dat de fabrikant dat kan. Die kan er immers aan toevoegen wat hij wil. Wie ben jij dan met je Rapley? Toetjes met toegevoegde calcium en fruitsuikers klinken veel ouders beter in de oren dan ouderwetse yoghurt. Wat de fabrikant verzuimt te melden is dat fruitsuikers helemaal niet zo gezond zijn. Ja, wel wanneer ze in fruit zitten, want dan worden ze vergezeld door voldoende vezels die ervoor zorgen dat deze suikers vertraagd worden opgenomen door het lichaam. Zonder deze vezels kun je er namelijk net zo goed een schep gewone suiker in doen. Deze producten spelen in op het drukke bestaan wat veel ouders nu eenmaal hebben in deze tijd. Het is klaar voordat jij een aardappel hebt kunnen schillen. Maar of het nu echt zo gezond is?
De keerzijde van toevoegingen
Veel voedingsmiddelen en met name voeding gericht op kinderen staan zo ver van echt voedsel af dat je het eigenlijk niet meer zo zou moeten noemen. Het komt veelal uit pakjes, zakjes en potjes en is vooral snel klaar. Vaak smaakt het allemaal hetzelfde, terwijl verse voeding iedere keer weer anders smaakt. Ook is de textuur anders dan die van de doorgekookte groenten en fruit uit potjes. Het is belangrijk om kinderen al jong kennis te laten maken met veel verschillende smaken en texturen. Het zorgt ervoor dat zij later een uitgebreider smaakpalet ontwikkelen en niet bang zijn om iets nieuws te proeven. Daarnaast bevatten veel voorbewerkte producten over het algemeen veel suiker en zout. Om over de lange lijst met andere ingrediënten maar niet te spreken. De meeste mensen weten het grootste deel hiervan niet thuis te brengen. Twee veelvoorkomende ingrediënten in voorbewerkte voedingsmiddelen zijn soja (plantaardige olie) en maïs(-stroop en –zetmeel) die gebruikt worden als bindmiddel en zoetmiddel. Aangezien dit bijna overal in zit krijg je hiervan een erg grote hoeveelheid binnen. Van echt gevarieerd eten is dan dus geen sprake.
De lange lijst met ingrediënten dient volgens de fabrikant om het product te verbeteren, om het zogenaamd gezonder maar eigenlijk vooral goedkoper te maken. Dit heeft echter niet altijd een positieve uitkomst. Zo heeft men de zogenaamd ongezonde vetten die bijvoorbeeld in roomboter zitten, vervangen voor geharde plantaardige vetten. Deze hebben echter voor een nog veel ongezonder vet gezorgd, namelijk transvet. Dit kunstmatig gecreëerde vet is vele malen ongezonder dan het dierlijk vet in bijvoorbeeld roomboter. Inmiddels is dit algemeen bekend en worden transvetten zoveel mogelijk geweerd uit bijvoorbeeld margarine, maar dat lukt nog niet helemaal. En zo heeft een verbetering van een product uiteindelijk geleid tot een zeer ongezond product. De ouderwetse roomboter bleek achteraf gezien helemaal niet zo ongezond. Plantaardige oliën zijn in hun natuurlijke staat niet slecht voor je. Wanneer je ze bewerkt worden ze wel ongezond, maar zijn ze ook goedkoop. En dat is interessant voor de fabrikant.
Maar hoe zit het dan met de zo gezonde omega 3 vetten die in plantaardige vetten voorkomen, die zijn toch heel gezond? Dat klopt, maar gebleken is dat deze niet voldoende door het lichaam gebruikt kunnen worden in bewerkte producten. Wanneer plantaardige vetten worden gehydrogeneerd worden de omega 3 vetten eruit gehaald, omdat deze de neiging hebben tot oxidatie. Wil je omega 3 binnen krijgen dan zul je het voedingsmiddel in zijn natuurlijke staat moeten eten. Het zijn de planten die het meeste omega 3 bevatten. Ook de vis die bekend staat om zijn hoge gehalte aan omega 3 haalt dit uit de algen die hij eet. Vetarme producten zijn dus niet per definitie gezonde producten. En producten waaraan omega 3 is toegevoegd doen misschien helemaal niet zoveel voor je als je denkt.
Hetzelfde geldt voor suikervrije producten. Suiker wordt dan vervangen door zoetstoffen. Omdat deze relatief nieuw zijn weten we nog onvoldoende van het effect ervan op onze gezondheid. Simpel gezegd; we weten niet of het op de lange termijn wel zo gezond voor je is. Het is niet voor niets dat het wordt afgeraden om zoetstoffen aan kinderen te geven. Uit steeds meer studies blijkt ook dat het bijwerkingen heeft. Een feit blijft namelijk dat het kunstmatig gecreëerde stoffen zijn en dus ver af staan van echte voedingsmiddelen. Deze zoetstoffen worden in ontzettend veel voorbewerkte producten aangetroffen. Alles om het maar lekker te maken. Er worden ontzettend veel geur-, kleur- en smaakstoffen gebruikt om je maar het idee te geven dat je iets lekkers eet. Eigenlijk eet je dus een combinatie van kunstmatig gecreëerde middelen, wat qua smaak en uiterlijk zo op echt voedsel lijkt dat je hersenen dat zo registreren. Ook zijn ze in sommige gevallen verslavend. Dat het lege voedingsmiddelen zijn merkt het lichaam helaas snel genoeg. Het kan er maar weinig mee.
Dat kleurstoffen niet zo goed voor je zijn blijkt uit steeds meer onderzoeken. Met name azo-kleurstoffen. Deze kleurstoffen worden in veel op kinderen gerichte producten gebruikt. Vanaf juli 2010 moeten fabrikanten het op hun verpakkingen vermelden wanneer een product deze kleurstof bevat. Maar waarschijnlijk zul je dit straks maar op weinig producten aantreffen, want de kans is groot dat nog maar weinig mensen het product dan kopen. En wanneer het om inkomstenverlies gaat kan er ineens wel een heleboel veranderd worden.
Echt eten
We mogen dus best wat meer vertrouwen hebben in doodgewone groenten en fruit. Het is vreemd en alarmerend dat wij meer overtuigd raken door een industrie, die niet eens onze gezondheid als prioriteit heeft, dan in onszelf. Wij laten onze gezondheid en die van onze kinderen over aan een fabrikant die er voornamelijk op uit is om meer geld te verdienen. Want met alle zogenaamd gezonde toevoegingen worden er ook een heleboel ongezonde stoffen toegevoegd die je kindje en jij ongevraagd binnen krijgen. Wanneer je dan bedenkt dat veel van de ‘gezonde’ toevoegingen niet eens in alle gevallen bewezen gezonder zijn, blijft er alleen over dat het ontzettend veel geld kost.
Je vraagt je misschien af: Kun je tegenwoordig dan nog wel iets eten? Hieronder volgen daarom een paar richtlijnen die opgesteld zijn door Michael Pollan, de schrijver van het boek; “Een pleidooi voor echt eten”. Deze richtlijnen zijn zeer duidelijk en gemakkelijk toe te passen en worden in zijn boek nog uitgebreider beschreven. Om ze allemaal toe passen is wellicht wat ambitieus. Toch is het de moeite waard om het eens door te lezen en tot je door te laten dringen.
“Eet niets dat uw overgrootmoeder niet als voedsel zou herkennen”
Dit wil zeggen dat je alles in de meest natuurlijke staat eet. Dus zo min mogelijk voedingsmiddelen die uit een pakje komen. Maar let op ook veel producten die je overgrootmoeder misschien wel zal herkennen kunnen tegenwoordig allerlei ongezonde toevoegingen bevatten. Hieronder volgen daarom wat meer gedetailleerde richtlijnen.
“Eet niets wat niet rotten kan”
Wanneer een product een zeer lange houdbaarheidsdatum heeft kan het niet anders dan dat het veel toevoegingen bevat die dit mogelijk maken.
“Mijd voedingsmiddelen die ingrediënten bevatten die a) onbekend, b) niet uit te spreken, c) meer dan vijf in getal zijn, of die d) fructoserijke maïsstroop bevatten”
Wanneer een product aan deze criteria voldoet heb je te maken met een voorbewerkt en dus veelal een ongezond product.
“Mijd voedingsproducten die goed voor de gezondheid beweren te zijn”
Om een gezondheidsclaim te kunnen vermelden heb je in de eerste plaats een verpakking nodig. Voedsel dat in een verpakking zit zijn meestal de bewerkte en dus minder gezonde producten. Daarnaast zijn de uitkomsten van veel onderzoeken waarop gezondheidsclaims gebaseerd zijn onbetrouwbaar. In Nederland wordt de regelgeving op dit gebied steeds strenger, maar we zijn er nog lang niet.
“Winkel in de periferie van de supermarkt en blijf weg uit het midden”
Meestal is het zo dat de meest ongezonde producten in de middelste gangpaden liggen. Zorg dus dat je alleen aan de buitenzijde komt waar de verse, niet bewerkte producten liggen.
“Blijf indien mogelijk weg uit de supermarkt”
Winkel op de markt, bij de boer of groenteboer. Hier zijn vrijwel geen voorbewerkte producten te koop, zodat je niet in de verleiding komt. Ook kun je een biologische groente/fruittas bestellen zodat je elke week een tas met verse, biologische groenten hebt met bijgevoegde recepten.
Meer weten?
Een pleidooi voor echt eten, manifest van een eter | Michael Pollan | ISBN 9789029573085
The Queen of fats | Susan Allport | ISBN 9780520242821
https://kiind.nl/article572/
https://kiind.nl/article776/
https://kiind.nl/article521/
