Silvia Kooman is kunstenaar en docent en kan vanuit haar ervaring met de kinderkunstclub uitstekend vertellen over creativiteit bij kinderen. Ik interview haar over het belang van kunst.
Silvia Kooman opent ons gesprek met een lijfspreuk van Picasso: “Ieder kind is een kunstenaar.” Als ik haar vraag wat deze lijfspreuk voor haar betekent, antwoordt ze: “Kunstenaars maken net als kinderen gebruik van het toeval en staan open voor verwondering, voor nieuwe mogelijkheden.” Deze start van het gesprek is anders dan ik gepland had. Maar hoe kan het ook anders met iemand die zo passievol is als het gaat om kunst, kinderen en het helpen ontwikkelen van hun beeldtaal?
Je bent zowel docent Beeldende Vorming op een lerarenopleiding, als museumdocent in het Van Abbemuseum in Eindhoven. Daar begeleid je kinderen in de leeftijd van zes tot twaalf jaar binnen de kinderkunstclub. Daarnaast heb je een gevuld CV als het gaat om je opleiding en ervaring op het gebied van kunst. Je vindt kunst blijkbaar erg belangrijk. Waarom?
“Kunst helpt je een wereld te ontdekken die nog niet bestaat. De geijkte weg is om kinderen te leren ‘wat’ iets is. We leren hen: ‘Dit is een huis’ en ‘Dat is een stoel’. Door middel van kunst mag je eerst ervaren en er vervolgens pas woorden aan geven.”
Hoe dan?
“Kunstwerken zijn vaak niet eenduidig en zijn op verschillende manieren te interpreteren. Dat is een mooie ingang. In het museum gaan de kinderen en ik altijd eerst kunstwerken bekijken. Ik vraag hen wat ze zien en wat het in hen teweegbrengt. In een betrekkelijk korte tijd doen kinderen heel veel indrukken op en raken ze geïnspireerd. Daarna gaan ze zelf aan de slag. Dit laatste is een heel wezenlijk onderdeel omdat het aansluit bij de oerdrift van mensen om zich te uiten en materialen te hanteren. De woorden komen altijd na de ervaring.” 
Werkt dit anders dan bij volwassenen?
“Hoe jonger het kind, hoe meer ik ervaringsgericht werk. Daarmee bedoel ik dat ik kunst tot een totale ervaring maak, zodat de kinderen het met zoveel mogelijk zintuigen kunnen ervaren. Bij volwassenen en oudere kinderen kan enkel iets zien een voldoende intensieve ervaring opleveren.
Toch word ik daarin regelmatig verrast. De kinderen bij de kinderkunstclub nemen bijvoorbeeld broertjes of zusjes mee die jonger zijn dan zes jaar. Hen lukt het ook om te kijken naar kunst, maar deze echt jongste kinderen willen wel eerder zelf aan de slag. Ik vind het steeds weer opvallend hoe interessant zij het werken met materialen vinden en hoe intensief zij ervan genieten.”
Wat is de meerwaarde van kunst voor de ontwikkeling van kinderen?
“Kunst kan kinderen helpen hun beeldtaal te ontwikkelen. Ik gun kinderen deze taal omdat die heel verrijkend is. Ik heb de indruk dat het mogelijk is om jezelf veel persoonlijker uit te drukken met deze taal in vergelijking met spreektaal, die zo dominant is in onze maatschappij. Daarnaast is gebleken dat bij kinderen bij wie veel aandacht geschonken wordt aan het ontwikkelen van hun beeldtaal, bijvoorbeeld in de voorscholen van Reggio Emilia in Italië, ook de taalverwerving makkelijker verloopt. Het uitbouwen van je repertoire als het gaat om je beeldtaal, helpt je om jouw plek in de wereld te verkennen en in te nemen.”
Op welke leeftijd kun je hiermee beginnen?
“Een kind laat al heel vroeg allerlei vormen van beeldexpressie zien. Zo maakt hij figuren in de pap of vla en als er iets omvalt, dan trekt hij daar sporen in. Ik zie steeds weer die natuurlijke drang bij kinderen om hun sporen na te laten. Afhankelijk van hoe de volwassenen in zijn omgeving hierop reageren, kan deze drang worden gecultiveerd tot een uitgebreide beeldtaal. Als je alles direct wegneemt en oppoetst lukt dit niet. Als je een kind een alternatief biedt – dus je geeft hem potloden, vetkrijtjes, verf of stoepkrijt – dan kan hij zijn beeldtaal natuurlijker ontwikkelen.” 
Kinderen hebben vooral gelegenheid en materialen nodig?
“Er is aandacht nodig voor het proces. Het kan zijn dat kaders geven – en dus een kind in zekere zin beperken – kinderen juist meer gelegenheid geeft om tot ideeën te komen. Ik zie studenten van de PABO waar ik werk, kinderen tijdens hun stage alle ruimte en de keuze uit heel veel materiaal geven. Sommige kinderen verdrinken dan als het ware in de mogelijkheden. Ze weten dan niet wat ze moeten kiezen en kiezen voor de veilige weg. Ze maken iets wat ze al kunnen, waarop ze eerder al positieve feedback hebben gehad.
Maak tijd en ruimte vrij voor expressie
Kinderen begeleiding bieden bij het maken van keuzes binnen hun proces helpt om dit proces te verdiepen. Ze bewustmaken van de werking van beeldelementen en laten nadenken over bijvoorbeeld de keuze van kleuren die ze gebruiken kan hen verder helpen in hun beeldende ontwikkeling. Een schilderij met veel blauwtinten komt bijvoorbeeld vaak koel over. Het bespreken van de invloed die dat op de sfeer van een schilderij heeft is erg belangrijk.
Kun je een voorbeeld geven van hoe je een kind kunt beperken en daardoor juist meer gelegenheid geeft?
“Ik denk dan meteen aan een student die kinderen schilderijen liet maken rondom vier van de zes basisemoties: vreugde, verdriet, woede en angst. Ze bood de kinderen muziek aan ter inspiratie. Dit werkte: de kinderen waren enthousiast en wilden aan de slag. De kinderen kregen echter steeds alleen kleurpotloden en een A4-tje aangeboden als materialen om mee te werken. Het resultaat was dat er bij iedere emotie-opdracht nagenoeg dezelfde sfeer in de tekeningen te zien was. Ze had dit ook anders kunnen aanpakken door bij iedere emotie ander materiaal aan te bieden. Ze had bijvoorbeeld bij de emotie ‘angst’ op grote vellen met houtskool kunnen laten werken en bij ‘vreugde’ alleen een close-up van het gezicht in beeld kunnen laten brengen met zelfgemengde kleuren plakkaatverf. Bij een goede opdracht is er volop ruimte voor eigen inbreng maar is er wel degelijk nagedacht over welke materialen en technieken goede uitdrukkingsmogelijkheden bieden voor die specifieke situatie.”
Hoe zie jij de rol van ouders?
“Ik denk dat het goed is dat zij volop mogelijkheden bieden aan hun kind en dus ook aandacht geven aan de voorbereiding van beeldende mogelijkheden. Dat je als ouder stilstaat bij hoe kinderen de beste gelegenheid geeft om zich uit te drukken via beelden. Je creëert voor je kind de tijd, plek en ruimte om helemaal op te gaan in de materialen, als de zorgvuldig gekozen materialen aanwezig zijn en als ‘het vies mag worden’. Zo kun je bijvoorbeeld een muur beschikbaar stellen om erop te schilderen of een groot krijtbord ophangen.”
Tips om de beeldtaal van je kind te stimuleren via kunst:
- Schep de gelegenheid; maak letterlijk tijd en ruimte vrij voor expressie.
- Maak gebruik van de mogelijkheden tot variatie in materialen: geef hen bijvoorbeeld de ene dag zwart papier en wascokrijt, een volgende dag grote witte vellen en vingerverf en weer een andere dag klei.
- Kijk veel samen naar kunst. Kinderen onder de zes jaar hebben voldoende aan de beelden alleen. Je kunt hen vragen wat ze zien en ervaren bij het beeld. Met oudere kinderen kun je ook praten over de bedoeling van de kunstenaar.
- Leg fotomateriaal of echte voorwerpen neer. Zoek bijvoorbeeld foto’s van echte koeien op als een kind een koe wil tekenen.
- Ga eens samen met je kind beeldend aan de slag. Samen iets maken stimuleert.
Meer informatie over Silvia Kooman is te vinden via haar website.
Anne van Hees is onderwijskundige en begeleidt mensen met ADHD.
Illustratie: Betje.com
