Opvoeden is leuk en bijzonder. Maar wat kun je elkaar als ouder en kind soms in de weg zitten! Astara Lieuw-On laat haar licht schijnen over veelvoorkomende strubbelingen.
Je weet niet van wie ze het heeft geleerd. Zou het van die ene keer zijn, dat jij onverhoeds een tik tegen haar arm gaf toen ze je thee weer eens omgooide? Toen was je dochter anderhalf. Nu is ze ruim twee. En ze slaat. Ze slaat andere kinderen als ze speelgoed hebben dat ze wil. Ze slaat jou als je haar oppakt om haar ‘nu echt’ mee te nemen naar huis (je moet nog boodschappen doen). Soms lijkt het te gaan om een onbeholpen manier van aandacht vragen. Boos worden helpt trouwens niet: ze kijkt je niet begrijpend aan. En doet het even later weer. Toch lijkt het handig als ze zo snel mogelijk stopt met slaan. Voor haarzelf, en voor de andere kinderen…
Gedrag als behoefte-uiting
Als opvoeders zijn we geneigd ons zorgen te maken over onze kinderen. Van daaruit kan het idee ontstaan dat we onze kinderen zorgzaamheid en hulpvaardigheid moeten aanleren. De manier waarop we dat doen is belangrijk. Kinderen voelen zich van nature aangetrokken tot moreel gedrag, en hebben hierin veel minder sturing nodig dan wij vaak denken. Als kinderen echter vooral autoritair gedrag meemaken en hun grenzen vaak worden overschreden, zullen zij zich ook zo gaan gedragen. Je leert ze in feite dat je door macht te gebruiken anderen kunt laten doen wat jij wilt. Daarom helpt het afdwingen van gedrag niet om je kinderen te laten opgroeien tot zelfstandige, zorgzame en verantwoordelijke mensen.
Alle gedrag van je kind is een uiting, hoe ondoordacht dan ook, van echt iets nodig hebben. Je kunt je kind hier het beste liefdevol in begeleiden en helpen in zijn behoeften te voorzien op een manier die niet pijnlijk is voor anderen. Ook als je kind slaat. Maar wat kan het lastig zijn je dat te herinneren op het moment dat het gebeurt. Voor veel ouders is het heel ingewikkeld wanneer hun kind slaat, de emoties lopen snel op. Hoe kun je nu rustig reageren wanneer er zoveel in je om gaat?
Mijn eerste neiging is om boos te worden. Ik wil dan mijn kind bestraffend toespreken: “Slaan mag niet!”of haar net iets te ruw uit de situatie wegtrekken. Uit ervaring weet ik dat dit niet werkt, en het wordt er ook niet gezelliger op. In zulke situaties kan ik aan zelfconnectie doen. Even een minuut voor mezelf nemen en mijn gevoelens en behoeften checken voor ik reageer. Ik zet als het ware eerst mijn eigen zuurstofmasker op.
Mijn gedachten
‘Oh nee, had ik haar maar niet die tik gegeven, ik faal als moeder!’ ‘Ze is nu toch oud genoeg om te weten dat slaan pijn doet, ze doet het met opzet.”, “Ze wil gewoon negatieve aandacht!’, ‘Wat moet ik nu doen?’. ‘Dit is onacceptabel, ze moet eens leren dat slaan niet mág!’
Wat een wirwar aan gedachten. Ik ben tegelijk gestressd en onmachtig, waardoor ik boosheid op voel komen. Mijn lichaam wil mij helpen om uit deze situatie te komen en maakt me klaar voor de strijd. Ik observeer wat er gebeurt en bedenk me dat ik niet vanuit die boosheid wil reageren. Ik adem er doorheen en probeer na te gaan wat er nu echt onder speelt. Wat voel ik? Waar verlang ik naar?
Gevoelens en behoeften bij mijzelf
Mogelijk voel ik mij ongerust omdat ik wil dat ikzelf en anderen zich veilig kunnen voelen rond mijn dochter. En ik wil graag dat mijn dochter rekening met mij houdt, dat ze merkt dat ze me pijn doet. Misschien overheerst angst, omdat ik bang ben voor de oordelen van anderen (dat mijn kind ongemanierd is of dat men denkt dat ik haar niet in de hand heb). Schuldgevoel: “Het komt misschien wel door mij dat ze slaat”, dat is frustratie omdat ik graag het goede voorbeeld wil geven maar daar niet altijd in slaag.
Ook kan het zijn dat ik me vooral verward voel, omdat ik niet snap hoe ik verbinding kan krijgen met mijn dochter in deze situatie, en een beetje geïntimideerd ben door de heftigheid van m haar boosheid. Ik verlang zo naar harmonie; dat mijn dochter fijn kan spelen met andere kinderen, vriendjes kan maken en zorgzaam is voor haar kleine broertje. Af en toe word ik er moedeloos van, want ik wil graag meer rust. Ik zou zo graag even kunnen kletsen, mijn thee warm opdrinken of naar het toilet gaan zonder gestoord te worden door kindergehuil.
Een eerste stap die ik nu zou kunnen zetten is om dit uit te spreken naar mijn dochter zodat ze weet wat er bij mij speelt. Ook wanneer ze nog te jong is om de betekenis echt te begrijpen, helpt deze stap om het contact tussen ons weer op gang te brengen. Door eerst even in stilte naar mezelf te hebben geluisterd kon ik mijn intentie snel terugbrengen naar liefdevol begeleiden en helpen. Door daarna mijn gevoelens en behoeften ook te delen met mijn kind bouwt ze alvast een emotioneel vocabulaire op. Met een dreumes of peuter, die nog niet zo taalvaardig is, zal ik meestal terugvallen op alleen deze twee vaardigheden.
Maar om echt in verbinding te gaan met mijn dochter, zal ik ook willen begrijpen wat er bij haar zou kunnen spelen. Na de zelfconnectie en het uiten (liefst op een geweldloze manier, met een ik-boodschap) kan ik nog empatisch luisteren. Met een jong kind betekent dit in de praktijk vaak dat ik probeer te raden welke gevoelens en behoeften er zouden kunnen spelen.
Gevoelens en behoeften bij mijn dochter
Het kan zijn dat het slaan speels gebeurt en het een onhandige manier is om contact te maken (spelen en verbinding). En op die momenten waarbij ze slaat als ik haar oppak omdat we naar huis gaan zal ze wellicht gefrustreerd zijn omdat ze eigenlijk wil spelen. Of het overvalt haar dat ik mijn eigen plan doordruk terwijl ze behoefte heeft aan autonomie en keuze. Wanneer ze een kind slaat dat een speeltje heeft dat ze wil hebben zou het kunnen dat ze graag wil delen in het plezier dat ze het kind ziet hebben met het speeltje. Soms slaat ze ook gewoon uit onmacht, dan is ze vermoeid en overprikkeld en lukt het niet om zich met woorden uit te drukken. Waardoor ze gefrustreerd raakt en wil ontladen en afreageren.
Hoe kan ik haar leren om niet te slaan als ik zelf wel overwicht zou gebruiken om mijn zin te krijgen?
Uitkomst/oplossing
Elk van deze gissingen, in combinatie met mijn eigen behoefte, zal leiden tot een andere strategie om met de situatie om te gaan. Misschien kan ik even met haar spelen en haar af en toe herinneren dat we bijna weggaan en het spel rustig afronden voordat we boodschappen gaan doen? Of als het vooral mijn aandacht is die ze nodig lijkt te hebben kan ik weer mijn man bellen en hem vragen om de boodschappen te halen.
En soms wil ik ook gewoon even de deur uit, wat anders doen dan binnen spelen en zal ik proberen het boodschappen doen aantrekkelijker te maken door haar meer keuze te geven. Dan zeg ik bijvoorbeeld: ‘Ik zie dat jij niet zo’n zin hebt om naar de winkel te gaan en ik wil toch wel heel graag wat halen, wat denk je ervan als jij mag kiezen naar welke winkel we gaan? Die om de hoek waar je altijd een appel of rozijntjes krijgt van de winkeljuffrouw of die grote waar ze speciale kinderwinkelwagentjes hebben?’ Of in het voorbeeld dat ze een ander kindje sloeg kan ik, zonder het slaan te veroordelen, wat suggesties doen om samen te spelen, bijvoorbeeld door om de beurt te gaan, het speelgoed te verdelen of proberen of ze tevreden is met een alternatief speeltje.
Door te focussen op verbinding, eerst met mijzelf en daarna met haar, vergroot ik de kans om uit machtsstrijd te blijven en voorkomen dat ik reageer op een manier waar ik spijt van krijg. Als ik mijzelf even de tijd gun om na te gaan of dit echt een noodsituatie is waarbij streng optreden nodig is kan ik erachter komen dat ik eigenlijk mijn boosheid aan het rechtvaardigen was. Het probleem is dat ik mij dan gerechtigd voel om mijn autoriteit op een straffende manier te gebruiken. En die bestraffende macht is nu juist wat ik niet wil voorleven aan mijn kind. Hoe kan ik haar leren om niet te slaan als ik zelf wel overwicht gebruik om mijn zin te krijgen?
Beschermende macht
Natuurlijk zijn er ook situaties te bedenken die wel om interventie vragen. Als je kind in een woedende bui om zich heen slaat en er mensen, dieren of kostbaarheden gekwetst kunnen raken, moet je je beschermende macht inzetten en zorgen voor veiligheid. Soms is er gewoon onvoldoende tijd en bereidheid om het gebeurde rustig te bespreken.
Door je beschermende macht in te zetten kun je dan zorgen dat de situatie niet escaleert. Belangrijk hierbij is dat je je overwicht gebruikt met de intentie om te beschermen, niet om te bestraffen of een lesje te leren. Wanneer iedereen in veiligheid is en er voldoende rust en tijd is om te praten kun je dan weer verder met verbinden en uitzoeken welke gevoelens en behoeften er spelen. Want dat zijn de momenten waarop de beste lessen geleerd worden.
Astara Lieuw-On is moeder van twee zoons en gastouder van een paar meiden. Met haar bedrijf Zayma vervult ze haar wens om ouders te inspireren tot meer compassie met hun kinderen door het geven van workshops, trainingen en met persoonlijke begeleiding.
