Waarom die onuitgesproken competitie binnen het moederschap, het eindeloze streven naar ‘het beste’ in je carrière, je gezin, je leven? Dat kan anders. Documentairemaker Judith de Leeuw heeft wel een paar ideetjes liggen.
Leestips: op zoek naar het verloren geluk, geluk voor kinderen, het gedwongen onderwijs voorbij.
Lanterfanten
We communiceren aan onze kinderen totaal verkeerde dingen, neem nou het onderwijs. Streven naar het hoogste bereiken dat je kunt. Waarom moet iedereen zo nodig naar het gymnasium? En neem huiswerkklasjes of privéles: die vergroten de kloof tussen kansrijke en kansarme kinderen alleen maar. Een school is goed als die hoge Cito-scores heeft. Hoezo? Is dat belangrijk dan?
Ik vind dat we Compassie als vak zouden moeten geven. En Lanterfanten. Dat je leert te zitten met jezelf. Je leert te vervelen. Daar heb ik theoretisch veel ideeën over, en tegelijk praktiseer ik dat helemaal niet altijd. Als ik tijd voor mezelf wil, schuif ik de kinderen ook vaak voor de tv. Of mijn kinderen helpen met selectie maken in hun speelgoed. Dat is ook zoiets. Dat vraagt een continue actieve houding, om ze daarbij te helpen. Meestal heb ik daar natuurlijk geen zin in.
Kijken zonder oordeel
Mijn laatste documentaire Welkom op de hemelse aarde is heel anders dan de voorgaande. Ik filmde mensen die bleken gezien te worden als outcasts. Ik zag dat zelf niet zo. En het verraste me hoezeer mensen kijken naar ‘andere’ types met oordelen. Ook in verhalende zin.
We hebben met elkaar ‘afgesproken’ hoe conventies werken, en als je erbuiten valt, ben je dus anders. In deze film zie ik mensen die het leven in mijn ogen behoorlijk goed begrepen hebben: ze maken muziek die ze zelf prachtig vinden en kijken naar elke zonsopgang. Als een bekwame muzikant het dan afserveert omdat het ‘geen muziek’ is, denk ik: wat interessant. In mijn ogen doet dat er niet toe, dat is precies waarover de film gaat. Het blijkt voor mensen heel moeilijk te zijn om voorbij hun eigen oordeel te kijken. Dat mijn film deze mensen serieus neemt in hun perspectief op esthetiek en wat van waarde is in het leven, is voor veel mensen moeilijk te begrijpen. Ze vragen: waar zijn de hulpverleners? Dat vind ik ontluisterend en tegelijkertijd heel interessant.
Afwijken van de norm mag best
We hebben verkeerde ideeën over wat nuttig is. Mijn stijl van filmen wijkt in mijn laatste film sterk af van de norm, vooral ook in verhalend opzicht. En daardoor hebben veel mensen het niet begrepen. Dat is een gekke ervaring, want ik vond mijn nieuwste film zelf echt zo geslaagd, zo precies wat ik wilde maken. Filmmaken is een moeilijk proces, vooral in de montage, er kunnen momenten zijn waarop het proces een kant op loopt die je niet wilt, maar het vergt veel op dat bij te sturen. In mijn eerste twee films had ik niet het idee van volledige controle, er waren ‘consessies’. In Welkom op de Hemelse Aarde niet. En juist die film vonden zoveel mensen ‘moeilijk’.
Hoe het hoort
Het non-verhalende is wel een thema in mijn leven en werk. Ik denk dat het een collectief misverstand is dat we naar onszelf kijken als een verhaal. Daarmee bedoel ik dat we een verhaal maken van wie we zijn. Jezelf zien als een soort hoofdpersoon in het boek van je eigen leven.
Aan de oppervlakte is dat waar commercie op aanhaakt: het verhaal van een huis met een tuin en openslaande tuindeuren, als je jonge kinderen hebt. Je maakt die beelden, alsof het geluk komt als je aan het verhaal voldoet. We worden geïndoctrineerd om op die manier naar ons leven te kijken. Iedereen maakt zijn eigen kaders. We willen zogenaamd dat iedereen authentiek is, maar dat klopt niet. Wijk je af, dan krijg je geen waardering. Ik maak mijn films in eerste plaats vanuit mijn eigen vragen en behoefte om iets te begrijpen en uit te zoeken. Daarnaast vind ik het fijn als het mensen uit de routine van hun leven haalt. Hun oordelen even opschudden. Dat ze verward zijn en niet weten wat ze moeten vinden.
Van de vervelende dingen leer je immers het meest. Mijn zoon was laatst verdrietig dat hij weinig op feestjes werd uitgenodigd. Mijn ouders zeiden in zo’n situatie tegen mij: ‘Die andere kinderen zijn stom als ze je niet willen uitnodigen’. Zelf moet ik de neiging onderdrukken om dan iets anders leuks met hem te gaan doen ter compensatie. Terwijl het beste natuurlijk is om gewoon naast hem zitten met begrip: ‘Ja, vervelend. Dat lijkt me een rotgevoel voor je.’
Taboe op het negatieve
Er is in onze samenleving een taboe op negatieve emoties. Toch is waarschijnlijk het erkennen van die gevoelens nodig en niet afleiding te zoeken. Daarom probeer ik los te zijn van die illusie dat je gelukkig zult zijn als je alles op orde hebt. ‘Bij jezelf kunnen zijn’ zou ik mijn kinderen het liefste leren. Ook als je je slecht voelt.
Ik wil niet vermijdend zijn in de opvoeding
Natuurlijk wil ik ook graag dat mijn kinderen zich goed voelen. Ik wil me zelf ook goed voelen, maar ik wil niet vermijdend zijn in de opvoeding. De momenten dat het schuurt, dat je je ongemakkelijk voelt, daar is het het interessantst. Die ervaringen wil ik mijn kinderen wel geven. Precies daar ervaar ik in de opvoeding een spagaat. Want hoe kan ik mijn kinderen beschermen, en hen tegelijk echte levenservaringen bieden? Net als: hoe kun je ze het gevoel geven dat ze helemaal mogen zijn wie ze zijn en ze tegelijkertijd begrenzen? In theorie allemaal logisch, maar in de praktijk enorm ingewikkeld. En voor jezelf een constante spiegel.
Schijnkwetsbaarheid
In het ouderschap hebben we ook last van de dwingende verhalen. Je staat toch heel vaak moeder-examen te doen, als je kind zich niet gedraagt. Je hebt altijd verwachtingen. Ga ik met mijn zoon naar de opera, dan is het enige wat hij doet, het gangpad op en neer rennen. Oh ja, en koekjes pakken. Terwijl ik dan had gehoopt op iets anders.
Je staat toch heel vaak moeder-examen te doen, als je kind zich niet gedraagt
De nieuwste uitvinding in de ‘moederschapsverhalen’ is in mijn ogen de schijnkwetsbaarheid. Moeders die zich zogenaamd afzetten tegen de perfecte moeder, en dan vervolgens bekennen dat hun kind weleens zonder gepoetste tanden naar school gaat. Of ze geven toe dat ze graag wijn drinken. Dat hun huis een rommeltje is en ze soms een tosti geven als avondeten. Het idee is dat andere moeders opgelucht kunnen ademhalen want ‘hè, dat doe ik ook’. Op zichzelf wel sympathiek, maar het heeft natuurlijk nog niets met echte verhalen over moederschap te maken.
Wat maakt een goede ouder?
Ik vond de babytijd vooral heel saai. De hele dag thuis, en ze zeggen niks terug. Als je dat zegt, moet je meteen aantonen dat je wel moedergevoelens hebt, en bewijzen dat je in orde bent.
Maar ik ben toevallig niet zo’n moeder die precies weet waar het consultatiebureauboekje ligt. Dat soort dingen weet hun vader allemaal beter. Ik merk trouwens ook nog steeds dat vaders meer waardering krijgen dan moeders voor dezelfde dingen. De vader van mijn kinderen en ik hebben de zorg gelijk verdeeld. Toch zeggen mijn ouders bijvoorbeeld vaak dat hij zo’n goede betrokken vader is. Ik ben niet automatisch een goede betrokken moeder vanwege dezelfde hoeveelheid zorg. Ik vrees dat het niet alleen het perspectief van mijn ouders is maar helaas nog echt iets van onze samenleving. Dat is heel problematisch. Daar moeten we ook iets aan doen.
Er mogen best veel dingen veranderen, stap voor stap. Zo kunnen we meer ruimte maken voor oordeelvrije mensen, en meer rust zodat je niet de hele tijd naar iets anders hoeft te streven.
Judith de Leeuw vertelt over haar kindertijd, moederschap en haar documentaires in editie THUIS.
