‘Mam, ik heb mijn haar geknipt’, hoor ik mijn vierjarige zoon roepen bovenaan de trap. Oh, oh, moet ik hier nou boos om worden? Er komt een ondeugend jongentje met een stralend gezicht naar beneden lopen. Hij laat trots zijn afgeknipte haren zien die hij tot een balletje heeft gekneed in zijn handen.
‘Kijk, hier kan ik mee spelen!’, zegt hij enthousiast, wetend hoe hij mama om de tuin kan leiden. ‘Wel even buiten graag!’ zeg ik, ‘En trouwens, wat een mooi kapsel’, zeg ik aarzelend. Een worsteling tussen boze en blije emoties gaan door me heen. Zijn blonde pony is hartstikke kort, van de rechterkant is aardig wat af en aan de linkerkant zijn er ook wat happen uit. Hij ziet er uit als een alternatief Spaans jongentje, met zo’n tegendraads, scheef kapsel. Vrij artistiek eigenlijk, een kunstwerkje. Daar kan ik toch niet boos om worden, of moet dat juist wel?
Maak van een mug…
Wat ben ik blij met mijn reactie tot nu toe; dat ik kalm blijf, mijn kind als een ontdekkend mensje kan zien en me niet laat meeslepen door emoties. Het doet me denken aan een voorbeeld dat Ingeborg Bosch aanhaalt in haar boek ‘De onschuldige gevangene’. Zij schrijft dat we als ouders eigenlijk alleen maar hoeven in te grijpen als het een zaak is van schade of direct gevaar aan het kind of aan derden. Zij noemt een heel herkenbaar voorbeeld van een kind dat zijn haar niet wil borstelen. Aangezien er geen sprake is van direct gevaar zou je daar dus geen probleem van hoeven te maken. Je kind ongeborsteld de straat op sturen is misschien even wennen, maar als een kind serieus aangeeft zijn haar niet te willen borstelen, om wat voor een reden dan ook, waarom zou je dan aandringen?
Ingeborg Bosch is een Nederlandse psycholoog, die onderzoek heeft gedaan naar de relatie tussen de emotionele verdringing van trauma’s uit de kindertijd en de lichamelijke en psychische gevolgen die dat in het latere leven kan hebben. Ze ontwierp de methode PRI om die trauma’s alsnog te kunnen verwerken. Ook schreef ze zelfhulpboeken, die je hiermee kunnen helpen.
Verwend kind?
Als je op de manier die Ingeborg Bosch voorstelt het ouderschap aan kunt gaan, kunnen er heel wat conflicten en trauma’s voorkomen worden. Je krijgt bovendien kinderen die gehoord worden, waardoor ze meer eigenwaarde en zelfvertrouwen ontwikkelen. Het luisteren naar de behoeften van het kind moet niet verward worden met een kind verwennen. Een verwend kind krijgt dingen die het niet nodig heeft en het krijgt (bijna) altijd ‘zijn zin’. Een gehoord kind krijgt wat het nodig heeft, en in alle redelijkheid krijgt het wel of niet zijn zin. Het krijgt een luisterend oor, ook (of vooral!) als een kind onhebbelijk gedrag vertoond. Het kind wil altijd iets vertellen met zijn gedrag en kan dit nog niet altijd alleen met woorden.
Aanwezigheid, responsiviteit en empathie
Het allerbelangrijkste is, volgens Ingeborg, dat er iemand voor het kind is, om de dingen die het meemaakt te helpen verwerken. En dan graag wel iemand die responsief is en empathie vertoont. Er kunnen veel traumatische dingen met een kind gebeuren, zoals een valpartij, een ruzie of verwijdering van de moeder, maar als er vervolgens niemand is die invoelend naar zijn verdriet of pijn kan luisteren, dan kan het trauma niet verwerkt worden.
Een baby die ’s nachts alleen in zijn bed huilt, zal alleen maar stresshormonen aanmaken en het trauma (in dit geval: het alleen in zijn bed en niet bij de ouder zijn) niet kunnen verwerken. Ingeborg Bosch nodigt je uit om aanwezig, responsief en empathisch te zijn, zodat dagelijkse (ergens van schrikken, lang moeten wachten op eten, een ongelukje en zo voorts) en minder dagelijkse trauma’s verwerkt kunnen worden.
Beschermschild
Wat gebeurt er dan met trauma’s die niet verwerkt kunnen worden? Deze diepe ervaringen worden verdrongen en vervolgens weggehouden uit het bewustzijn door afweer- ofwel beschermingsmechanismen, zoals angst en onzekerheid. Een kind zal een beschermschild om zich heen bouwen, om zichzelf te beschermen tegen pijnlijke invloeden van buitenaf. Het kind kan zichzelf aanpraten dat het niet deugt, omdat zijn ouders niet naar hem luisteren of verlatingsangst creëren als het voor de zoveelste keer alleen naar zijn kamer moet.
Als we nu kunnen beseffen dat de emoties met vroeger te maken hebben, dan kunnen we ze verwerken en hoeven de ‘onredelijke’ emoties volgende keer minder sterk terug te komen
Sommige mechanismen komen pas op latere leeftijd tot uiting en zijn dus niet direct zichtbaar. Het is sowieso een valkuil om te denken dat met jouw kind niks aan de hand is, als het zich aardig gedraagt. Dit aanpassende gedrag kan een mechanisme zijn, om aardig gevonden te worden of bang om afgewezen te worden. Daarom lijkt het ook vaak dat kinderen zoveel aankunnen, terwijl dit gedrag eigenlijk een schild is dat het kind onbewust om zichzelf heen heeft geboetseerd.
Aan de slag
Ingeborg Bosch beschrijft de afweermechanismen in haar boeken uitgebreid en deelt simpele oefeningen om je eigen opgebouwde mechanismen te herkennen. Een tijdje hiermee oefenen maakt ons betere ouders. Op mij heeft het in ieder geval veel invloed gehad. Bij het knipincident van mijn zoon besefte ik dat weer, ik word écht bijna nooit meer boos. Tijdens het doen van de oefeningen voel ik nog af en toe gevoelens van boosheid of andere onaangename emoties naar boven komen, maar kan er nu anders mee omgaan (lees: niet gericht op mijn kind, maar gericht op mezelf en vervolgens de pijn achter die boosheid voelen).
Ik word écht bijna nooit meer boos
Ingeborg nodigt ons uit om de oude pijn van vroeger te voelen die achter die boosheid verscholen gaat. Ze nodigt ons uit in te zien dat het iets van vroeger is en niets met je kind van nu te maken heeft. De boosheid en andere onaangename emoties komen naar boven, omdat de situatie met jouw kind lijkt op iets wat vroeger is gebeurd en wat je toen niet hebt kunnen verwerken. Als je kinderen om je heen hebt zijn er meestal veel situaties die ons herinneren aan vroeger en dat zorgt ervoor dat we de bijbehorende emoties weer voelen.
Als we nu, in het heden, kunnen beseffen dat de emoties met vroeger te maken hebben, dan kunnen we ze doorleven en verwerken en hoeven de ‘onredelijke’ emoties volgende keer minder sterk of helemaal niet meer terug te komen. Eerder was ik wellicht boos geworden bij een dergelijk voorval, omdat ik vroeger misschien wel op mijn kop heb gekregen omdat ik met mijn eigen of poppenharen aan het experimenteren was.
Nu ik een dergelijke situatie eerder al ben tegen gekomen en het heb kunnen verwerken kan ik open en eerlijk naar de situatie kijken en mijn zoon als een ontdekkende peuter zien, die samen met zijn vriendinnetje nieuwsgierig en in totale onschuld (misschien nog grenzen zoekend) een knipexperiment aangaat.
Wat moet de omgeving wel niet denken?
Je kunt je natuurlijk afvragen of ik mijn zoon moet beschermen voor zijn omgeving die wellicht raar of vervelend op zijn kapsel zal reageren. In onze maatschappij lopen aardig wat mensen rond die het lastig vinden om positieve feedback te geven en er zijn misschien kinderen op school die hun omgeving nadoen en je kind wellicht uitlachen. In zo’n geval zou je er dan bijvoorbeeld voor kunnen kiezen hem te vragen of je zijn haar een keer mag bijknippen en hem eerlijk uitleggen dat je bang bent voor mogelijk vervelende reacties, omdat mensen in onze omgeving dit niet zo gewend zijn.
In mijn geval heb ik makkelijk praten: ik woon in een gemeenschap met mensen die dezelfde opvoedstijl hanteren, dus ik weet dat de omgeving positief zal reageren en zijn nieuwe kapsel zal accepteren. En dat bleek ook: mijn zoon werd als een nieuw en dapper lid ontvangen, als een kleine vrijheidsstrijder met een artistieke kapkwaliteit. De vraag van de andere kinderen kwam dan ook al gauw: ‘Mam, mag ik mijn haar ook knippen?’
