“De kunst van opvoeding is de sleutel te vinden die de schatkist van kinderen opent.”
Vrij naar Anselm Grün
Aandacht is een recht van elk kind. Soms heeft het vragen om aandacht een negatieve bijklank. Dan klinkt het als “zeuren om aandacht” of “negatieve aandacht” vragen. Een baby bijvoorbeeld die een schone luier heeft, een vol buikje en toch huilt, kan bijvoorbeeld gewoon even aandacht nodig hebben. In dit artikel zal stil gestaan worden bij de werkelijke betekenis van het woord “aandacht” en hoe kinderen dit kunnen beleven. Wat gebeurt er op het moment dat er geen of geen opréchte aandacht is? Wat is de functie van het vragen om aandacht op een “negatieve” manier?
Aandacht geven en ontvangen
Aandacht geven betekent dat je niet met meerdere dingen tegelijk bezig bent. We kunnen wat dat betreft heel wat leren van de monniken. Monniken verrichten verschillende handelingen na elkaar, niet naast elkaar. Monniken blijven geconcentreerd op wat er op dat moment aan de orde is of op wat er op dat moment van hen gevraagd wordt.
Aandacht geven veronderstelt een houding van aanwezigheid. Dit wil zeggen dat je niet alleen aandacht geeft aan mensen of activiteiten. Aandachtig aanwezig zijn betekent dat je present bent en dus niet afwezig, onoplettend, verstrooid. Je bent er met je aandacht bij. Aandachtig aanwezig zijn betekent in het hier en nu leven, niet met gisteren bezig zijn of met morgen.
Een kind voelt het als je met je gedachten ergens anders bent op het moment dat je met hem bezig bent. Een kind voelt het als je de krant aan het lezen bent terwijl je met je kleuter een puzzel aan het maken bent, van achter de computer een gesprek probeert te voeren of samen aan het koken bent terwijl jij van binnen ongeduldig en geïrriteerd bent en al bezig bent met wat er die avond allemaal nog meer op het programma staat.
Je kind wil alleen maar dat je aanwezig ben bij elk nieuw moment in haar leven.
Als je een appeltje snijd, snijd dan met handen, hoofd en hart het appeltje. Uiteindelijk brengt dit rust in een huishouden en kinderen reageren hierop door aandachtiger met hun eigen spelactiviteiten om gaan.
Multitasken
Ondanks dat de moderne ouder zich bewust is van het feit dat behalve voedsel en een goede verzorging ook individuele aandacht nodig is om de ontwikkeling van je kinderen goed te laten verlopen, komen we in deze tijd andere obstakels tegen die dit in de weg staan.
Het is een hectische, gejaagde tijd. Vaders en moeders hebben verschillende rollen in het leven. Ze zijn naast vader of moeder, ook vaak werknemer. Ouders moeten de zorg voor hun kinderen combineren met het huishouden, hun werk, hun vrijetijdsbesteding en sociaal leven. Ze willen alles tegelijk: kinderen krijgen maar ondertussen niks anders op hoeven zeggen.
Menig ouder zal herkennen dat in aanwezigheid van je kind je vaak compleet ergens anders bent. Hoeveel tijd je doorbrengt in de droomwereld van je eigen gedachten en plannen. Hoe rusteloos je kan zijn, in een eindeloze jacht naar wat hierna komt en daarna en daarna. Het zelf ook niet meer kunnen genieten van het moment, het hier en nu. Het niet meer intens kunnen genieten door dat opgejaagde gevoel en je daar vervolgens ook weer schuldig over voelen.
Luisteren
Aandachtig aanwezig zijn en weten wat iedereen toekomt veronderstelt de kunst van het luisteren. Wie niet kan luisteren, kan ook geen aandacht schenken. Het stereotype beeld is dat kinderen naar hun ouders luisteren, leerlingen naar hun leerkracht, werknemers naar hun werkgever. We kunnen dit beeld ook omdraaien en ons afvragen hoe ouders naar hun kinderen luisteren. Goed luisteren naar kinderen is belangrijk om te ontdekken wat hen bezighoudt en wat ze nodig hebben om zich goed te kunnen ontwikkelen.
Door ons te leren verplaatsen in het verlangen en de kwetsbaarheid van het kind, kunnen we leren wat hun eigen aard is en wat hun verlangens zijn.
Quality time
Het woord quality time heeft zo’n negatieve bijklank. De weinig beschikbare tijd die drukke ouders hebben voor hun kinderen en die besteed wordt door de kinderen te overladen met aandacht en cadeautjes en uitstapjes wordt vaak zo genoemd. Toch is de kern van dit begrip ook weer oprechte aandacht. Je hoeft als ouder niet continu aanwezig te zijn bij je kinderen, als je maar beschikbaar bent op de momenten dat ze je zorg, liefde en aandacht nodig hebben.
Quality time zit hem niet in het aantal uren dat je bij je kinderen bent. Het zit hem in de manier waarop je de tijd besteed als je wel bij hen bent.
Negatieve aandacht vragen
“Lastige kinderen hebben ergens last van”. Vroeger zou ik “lastige kinderen” definiëren als “kinderen waarvan ik last had”, is een uitspraak die ik laatst hoorde van een moeder op een forum die het boek “Positief opvoeden” van Joost Devolder gelezen had.
Kinderen communiceren via hun gedrag. Ze stellen vaak vragen via hun gedrag. Soms doen ze dat door negatief gedrag te laten zien: dwars zijn, niet luisteren, schoppen, slaan, gillen. Je kind kan ook juist teruggetrokken gedrag laten zien.
Een kind laat nooit negatief gedrag zien om jou te pesten. Wel om je iets duidelijk te maken en het zal ook niet stoppen totdat het weet dat jij doorhebt wat hij bedoelt. Negatief reageren op negatieve aandacht zal dus een averechts affect hebben. Een kind wil gezien worden en zal dit desnoods willen bereiken door negatief gedrag te laten zien. Meestal omdat ze dan vrijwel zeker zijn van een reactie, en dus aandacht krijgen. Sommige kinderen laten negatief gedrag zien omdat het voor hen dan in elk geval weer voorspelbaar en dus veilig is. De meeste ouders zijn namelijk tamelijk voorspelbaar in hun reactie op negatief gedrag. Het gaat om de overtuiging en de wil om te ontdekken wat je kind je wil zeggen. Dit zal je verder brengen dan het gedrag alleen maar zo snel mogelijk willen doen stoppen.
Toch is het moeilijk om op een constructieve manier op negatieve aandacht te reageren. Veel ouders zullen bang zijn dat ze dan hun kind belonen voor het dwars-zijn. Maar door niet in te gaan op het negatieve en wel in te gaan op de behoefte achter het negatieve gedrag kun je toch de situatie omzetten naar iets positiefs. Een voorbeeld: een peuter trekt continu de keukenkastjes open terwijl je achter de computer zit. Benoem dat hij niet aan de keukenkastjes mag zitten en neem hem mee naar een geschikte plek om samen een spel te spelen.
Aandacht oefenen
Het lijkt allemaal zo vanzelfsprekend maar hoe doe je dat nou, aandachtig aanwezig zijn? Het begint bij bewustwording. Als je je bewust bent van je eigen rusteloosheid, je moeite om in het hier en nu te blijven en je enkel en alleen op je kind concentreert, heb je de eerste stap al gezet. Daarna is het een kwestie van oefenen. Kies een aantal momenten op de dag uit waarop je alleen maar met je kind bezig gaat. Bedenk van tevoren wat je wilt gaan doen en bereid die activiteit ook voor. Als je besluit om samen te koken, bedenk dan welk onderdeel van de maaltijd je echt samen wilt gaan doen. Breng structuur binnen de activiteit aan door het in kleine stapjes te verdelen. Maak duidelijk voor jezelf en je kind wat jij gaat doen en wat je kind mag doen. Bijvoorbeeld bij het samen schillen van de aardappelen: je geeft je kind een eigen aardappel, dunschiller, krant en pan en mag er zo lang over doen als hij zelf wil en zoveel troep maken als hij zelf wil. Zo hoef jij je niet druk te maken over het tempo en de rommel. Kleinere kinderen kunnen steeds een aardappel aangeven en de geschilde aardappel in het water doen. Jij geeft de kaders aan en je kind heeft daarbinnen de ruimte. Begin met korte momenten en breid die momenten uit. Koester ieder moment van oprechte, totale aandacht, hoe klein ook.
Lukt het je om die innerlijke rust te vinden, dan zal die rust ook overslaan op je kinderen. Ontspanningsoefeningen (bijvoorbeeld yoga) kunnen je ook helpen om meer rust in jezelf te vinden. Blijft de innerlijke onrust bestaan, probeer dan stil te staan bij wat er aan die innerlijke onrust ten grondslag zou kunnen liggen. Soms spelen er andere, persoonlijke factoren mee die van invloed zijn op hoe je met je kind omgaat.
Een methode vanuit de psychologie, genaamd “mindfulness” kan hierbij ondersteunend zijn. Mindfulness in de opvoeding ken een aantal uitgangspunten:
- Luisteren met volle aandacht.
- Niet veroordelende acceptatie van jezelf als ouder en je kind.
- Emotioneel bewustzijn van jezelf en je kind.
- Zelfregulatie bij ouders: het vermogen een moment pauze in te lassen alvorens te reageren bij negatief gedrag.
- Mededogen voor jezelf als ouder en je kind.
Bronnen:
Positief opvoeden | J. Devolder | ISBN 9789044118179
Zen mama | Karen Miller | ISBN 9789025959685
Pedagogiek van de aandacht | T. Roumen | ISBN 9789021142111
Model of mindful parenting: implications for parent-child relationships and prevention research | L. Duncan, D. Coatsworth, M. Greenberg. | Journal Clinical Child and Family Psychology Review | September, 2009.
