Voorlezen, het is al eeuwen oud. Voor het schrift vertelde men elkaar verhalen, en al in de Middeleeuwen lazen geestelijken het volk voor uit de Bijbel. Met de toenemende alfabetisering gingen meer mensen zelf lezen en voorlezen. Zo was het bijvoorbeeld een populaire bezigheid tijdens het reizen: waar wij nu massaal onze laptop of smartphone tevoorschijn toveren, pakten mensen toentertijd een goed boek en lazen elkaar verhalen voor.
En ook deze eeuw is voorlezen iets wat nog vaak gedaan wordt. Bijna iedereen kan zich herinneren hoe papa of mama voor het slapengaan een verhaaltje voorlas. Dit jaar is er extra aandacht voor voorlezen. 2013 is namelijk gebombardeerd tot ‘Jaar van het Voorlezen’. Onder het motto ‘wij gaan voorlezen’ wordt er twaalf maanden lang meer aandacht geschonken aan dit onderwerp. Want voorlezen is leuk én nuttig! Daarnaast heeft onderzoek uitgewezen dat niet alleen peuters en kleuters, maar ook baby’s al profiteren van voorlezen.
Voorlezen in Nederland
Elizabeth Duursma, onderzoekster van de Faculteit der Letteren aan de Rijksuniversiteit Groningen, deed onderzoek naar voorlezen. In ‘Voorlezen in gezinnen in Nederland’ concludeert ze dat 60 procent van de ouders in Nederland dagelijks aan hun kind voorleest. 20 procent doet dit een paar keer per week. Hierbij was er een relatie tussen het opleidingsniveau en de frequentie van het voorlezen: hoogopgeleiden lezen vaker voor dan lageropgeleiden. Vaak komt dit doordat hoogopgeleide ouders beter op de hoogte zijn van de positieve effecten en doordat lageropgeleide niet altijd goed kunnen lezen. En volgens de cijfers is voorlezen echt een vrouwentaak: er wordt vaker door mama’s voorgelezen dan door papa’s.
Ook Stichting Lezen houdt zich bezig met het voorleesgedrag in Nederland. Naar aanleiding van het ‘Jaar van het Voorlezen’ hield de stichting een enquête. Hieruit bleek dat er in Nederland veel onbenut leespotentieel bestaat. Veel kinderen vinden het wel leuk om voorgelezen te worden, maar in veel gevallen gebeurt het gewoon niet. Daarnaast weten mensen wel dat voorlezen goed is, maar in de praktijk wordt er vooral voorgelezen aan peuters en kleuters. Het idee dat ook baby’s en oudere kinderen profijt hebben van voorlezen, is nog niet zo bekend.
Om een taal te leren zijn jonge kinderen afhankelijk van wat zij om zich heen horen
To read or not to read
Is de invloed van voorlezen nou echt zo groot? Kees Broekhof schreef voor ‘Kunst van Lezen’ over de effecten van voorlezen op de taalontwikkeling van het kind. Broekhof werkt bij advies- en onderzoeksbureau Sardes. Hij richt zich in deze publicatie vooral op de taalontwikkeling van kinderen die nog niet naar school gaan en kinderen op de basisschool. Volgens hem is voorlezen een van de meest effectieve manieren waarop je de taalontwikkeling kunt bevorderen. “Om een taal te leren zijn jonge kinderen afhankelijk van wat zij om zich heen horen. Kinderen gaan daar steeds beter patronen in zien en proberen dit na te bootsen. Voor een voorspoedige taalontwikkeling is het dus nodig dat zij veel taal horen.”1 Deze taal komt in eerste instantie vanuit jou, de ouder. Broekhof: “Tijdens het voorlezen schenken ouders ook expliciet aandacht aan de betekenis van woorden. Kinderen krijgen hierdoor de kans hun taal verder te ontwikkelen. En naast het vergroten van de woordenschat ontwikkelen kinderen hiermee ook hun mondelinge taalvaardigheid.”
Hoe vroeger, hoe beter
Het is belangrijk om vroeg te beginnen met voorlezen. Hoe vroeger je begint, hoe makkelijker het is hier een gewoonte van te maken. Mensen denken vaak dat het voorlezen aan baby’s nog geen zin heeft omdat hij ‘toch nog helemaal niet kan praten’. Toch heeft voorlezen op deze leeftijd al effect op de taalontwikkeling: door het benoemen en aanwijzen van nog onbekende woorden kan je kind op een directe manier woorden leren uit volledige zinnen. Hij kan ze nog niet uitspreken, maar wel begrijpen. Kinderen zijn namelijk vanaf zeven maanden in staat woorden van elkaar te onderscheiden en te herkennen. Ook krijgt het kind door het voorlezen van zinnen een beter taalgevoel.
Frequentie, kwaliteit en duur
Het effect van voorlezen van een kind hangt volgens Broekhof af van drie dingen. Ten eerste gaat het erom hoe vaak het kind wordt voorgelezen: hoe vaker, hoe meer effect op de taalontwikkeling. Daarnaast is de duur van het voorlezen van belang: een kind dat langer wordt voorgelezen, ontwikkelt zijn woordenschat sneller. Als laatste is het belangrijk dat het kind op de goede manier voorgelezen wordt. Een voorbeeld hiervan is interactief voorlezen.
Dit houdt in dat je in gesprek gaat over het verhaal met je kind. Je stelt open vragen en gaat in op de reacties van je kind tijdens het voorlezen. Volgens Smeets & Bus (2012)2, beiden werkzaam aan de Universiteit Leiden, leren kinderen op deze manier 10 tot 18 procent meer woorden. Ook leren ze nieuwe betekenissen van al bekende woorden en ontwikkelen ze een beter wereldbeeld.
Heel jonge kinderen worden altijd interactief voorgelezen: ouders wijzen naar plaatjes en maken bijbehorende geluidjes. Vaak stopt dit echter nadat kinderen ouder worden. Voor oudere kinderen kan interactief voorlezen betekenen dat de ouder het boek in eigen woorden vertelt of het origineel met hen samen leest. Naarmate kinderen ouder worden, wordt het verhaal belangrijker. Broekhof vertelt: “Ze gaan verbanden leggen tussen het verhaal, hun eigen belevingswereld en de wereld om hen heen.”
Op de lange termijn
Suzanne Mol, onderzoekster op het gebied van pedagogiek, onderzocht het effect van voorlezen op de lange termijn. Met haar proefschrift ‘To Read or Not to Read’ promoveerde ze in 2010 aan de Universiteit Leiden. Zij concludeerde dat 70 procent van de peuters en kleuters die vaak zijn voorgelezen een voldoende woordenschat heeft om een goede start te kunnen maken op de basisschool. Kinderen die niet zijn voorgelezen, hebben een lichte achterstand in ‘taalgevoel’ als je ze vergelijkt met hun voorgelezen vriendjes. En voorlezen stimuleert het zelfstandig lezen: “Als kinderen daarna zelf gaan lezen, spelen hun leeservaringen een steeds grotere rol in het aantal woorden dat ze kennen. Ook later in hun schoolcarrière zijn deze effecten te zien: van de lezende studenten in het hoger onderwijs heeft 79 procent een grotere woordenschat tegenover de niet-lezende studenten.”3
Voorlees-app voor thuis
De voorleesapp is een systeem dat prentenboeken omzet naar een applicatie die interactief kan voorlezen aan je kind. Het bevat bewegende beelden, muziek, geluid, mondelinge tekst en er worden zelfs vragen gesteld. Dit is een leuk extraatje naast het echte ouderwetse voorlezen!
Boekstart
Een ander initiatief op gebied van voorlezen is Boekstart, een landelijk voorleesproject dat door onder andere oud-minister Plasterk werd opgestart. Dit project is bedacht voor baby’s met als doel routine te brengen in het voorleesgedrag. Misschien heb je een voucher hierover door de brievenbus gehad, want alle jonge ouders krijgen er een toegestuurd. De voucher kun je inleveren voor een koffertje. Dat koffertje bevat een babyboek, een cd-rom met liedjes en een voorlichtingsfolder.
Meer weten?
Al deze nieuwe technologieën mogen je er natuurlijk niet van weerhouden om gezellig met je kind(eren) een -bijna nostalgisch- papieren boek in te duiken. Wil je je verbeteren in het voorlezen, dan heeft ‘Jaar van het Voorlezen’ handige tips op een rij gezet in een korte video.
Anne Wielinga en Mariska Scheel zijn studenten van ‘Journalistiek en Nieuwe Media’ aan de Universiteit Leiden.
____________
1 zelf gesproken: Kees Broekhof; afgeleid van: Broekhof, K. (2011), ‘Meer voorlezen, beter in taal’, effecten van voorlezen op de taalontwikkeling.
2 Bus & Smeets (2012), ‘Interactive electronic storybooks for kindergartners to promote vocabulary growth’
3 Suzanne Mol (2010), ‘To Read Or Not To Read’ , Proefschrift Universiteit Leiden http://www.eenvoudigcommuniceren.nl/sites/eenvoudigcommuniceren.nl/files/ToReadOrNotToRead_SEMol.pdf
