De opvoedbehavioristen: conditioneren is passé

door Jannie

conditioneren: con – di – tio` ne – ren [-(t)sjoo-] («Frans) (conditioneerde, h. geconditioneerd) een mens of dier aanleren om na toediening van een bep. prikkel een bep. reactie te vertonen

De Rus Pavlov ontdekte eind negentiende eeuw dat je gedrag kan manipuleren en ontdekte daarmee het conditioneringsreflex. De psycholoog Skinner toonde decennia later aan dat je nieuw gedrag kan aanleren door middel van conditionering. Het enige wat je nodig hebt is een beloningssysteem. Niet veel later werd conditionering een onderdeel van omgaan met kinderen. Zo kunnen we zelf bepalen wat kinderen wel en niet doen. Mooi, toch?

 

Gedrag manipuleren

Uit bovenstaande (en meerdere) onderzoeken kwam het behaviorisme voort. Een stroming binnen de psychologie die het manipuleren en controleren van gedrag door middel van conditioneren onderzoekt en beschrijft. Behavioristen stelden dat door middel van conditionering de maatschappij verbeterd kon worden. De vrije wil van de mens zou een utopie zijn en zelfs kwalijk; het zorgt voor individualisering van de samenleving.
Er was veel weerstand tegen deze denkwijze. Het is onethisch om mensen te manipuleren en bovendien: naar welke waarden en normen zou je ze moeten kneden en wie bepaalt dat?

 

Opvoeden en conditioneren: achterhaald

Wanneer het gaat om conditionering als opvoedmiddel, dan doet de ethiek ineens niet meer mee in de discussie. Bij kinderen geldt blijkbaar een andere moraal, getuigen populaire opvoedprogramma’s zoals bijvoorbeeld het ‘Positief Opvoeden‘. Ook de Supernanny’s op TV weten wel raad met straf- en belongingsmanipulatie. De Opvoeding lijkt wel doorgeslagen hierin. Een kind dat leert kruipen bejubelen we met luidkeels ‘Ja, goed zo’ geroep en een klaporkest toe. En waarom? Het kind heeft deze aanmoediging niet nodig om tot een doodnormale ontwikkeling te komen.
Wanneer het om kinderen gaat, lopen we achter op het gebied van ethiek.

Naast het ethische vraagstuk is het ook nog maar de vraag of het écht werkt. Steeds meer onderzoeken laten zien dat beloningssystemen niet zaligmakend zijn. Wanneer de prikkel (beloning) weg valt, dan vervalt het kind in het oude gedrag. Het heeft alleen geleerd om iets wel/niet te doen omdat het vervolgens beloond of bestraft wordt. Niet omdat iets gevaarlijk, onvriendelijk of onpraktisch is. Bovendien moet de beloning of de straf cumulatief vergroot worden om het gewenste gedrag te blijven stimuleren. Conclusie: ook binnen de opvoeding is conditioneren een controverse.


Het is onethisch om mensen te manipuleren en bovendien: naar welke waarden en normen zou je ze moeten kneden en wie bepaalt dat?

Opvoeden en conditioneren: logisch

Toch gaat het leren van nieuwe dingen en conditioneren hand in hand, automatisch: het systeem van trial-and-error. Wanneer een dreumes met een krijtje over papier krast, ziet het vervolgens strepen. Dit is interessant en de dreumes gaat door. Doet een kindje dit met een houten blok, dan is het resultaat marginaal en zal de handeling stoppen. Het kind heeft geleerd dat je met een krijtje kleurt en niet met een blokje. Toch is er een wezenlijk verschil met het eerdergenoemde conditioneren. In dit voorbeeld wordt niet de wil of een norm van een ander opgelegd. In de psychologie wordt dan ook onderscheid gemaakt tussen de twee vormen. Het trial-and-error leren heet klassieke conditionering. Het manipulatief leren wordt operante conditionering genoemd.

 

Opvoeden en conditioneren: wel of niet doen?

Je reageert enthousiast op het moment dat je kind zijn eerste stapje zet: ben je dan een deel van een trial-and-error ervaring of stap je dan in een ouderwetse opvoedvalkuil? Dat is moeilijk te zeggen. Enthousiasme komt vanzelf opborrelen en dit onderdrukken zou een verwarrend signaal aan je kindje geven. Het helpt om jezelf kritisch te bevragen: zeg ik dit omdat ik het gedrag van mijn kind wil wijzigen? Of hoop ik hiermee gedrag te stimuleren? Is het eerlijke antwoord ‘Ja’, dan is er in principe sprake van (een poging tot) operante conditionering. Maar dat betekent niet, dat je niet je enthousiasme mag tonen! Samen blij zijn is iets heel anders dan je kind willen stimuleren of manipuleren om bepaald gedrag vaker te vertonen.

Omdat onze samenleving inmiddels een lange traditie kent van conditioneren is het erg moeilijk om te bedenken dat we binnen de opvoeding ook zonder kunnen. Om je heen vliegen de goedzo’s, beloningsstickers en strafstoeltjes je om de oren. Ook hoor je vaak ‘als je nu lief bent/je eten opeet/opruimt/etc., krijg je iets lekkers’. Grote kans dus dat deze manier in je systeem zit. Of je nu wilt of niet. Onvoorwaardelijk Ouderschap is een manier van omgaan met kinderen dat weg blijft van conditioneren zonder dat het een grenzeloze opvoeding wordt.

 

Lees ook over onvoorwaardelijk opvoeden.

Boekentips

Word lid

In onze fijne online community verbind je met gelijkgestemden

Verder lezen

Reageren op gedrag zonder straf: Logisch of natuurlijk gevolg

Reageren op gedrag zonder straf: Logisch of natuurlijk gevolg

Hoe ga je om met een peuter die iets doet wat je echt niet wilt? Wat is een gepaste en zinvolle reactie op ongewenst gedrag? Moet je straffen? Het blijft een lastig thema. Hoe kun je zorgen voor een positieve situatie waarin logische gevolgen op gedrag worden gegeven?...

Waarom helpen in huis juist fijn is voor je kind

Waarom helpen in huis juist fijn is voor je kind

Je baby vermaakt zich met het wasgoed, je dreumes sjouwt met de bezem rond, je peuter sopt met liefde zijn speelgoed, de ramen en alles wat hij onderweg tegenkomt. Kortom: met jonge kinderen heb je vrijwel altijd gretige hulpjes in huis. Worden ze ouder, dan merk je...

Boek: Groeten uit Transitië

Boek: Groeten uit Transitië

Wil jij de aardkloot een klein beetje liever, mooier en gezonder maken? Ja? Dan wil je 'Groeten uit Transitië' zeker lezen!  Een wormenbak, autodelen en tuinieren op de vierkante millimeter. Het kán wel, een beetje duurzamer leven. Deels terug naar vroeger, en deels...

Recensie: Geld, Gezin & Geluk: over consuminderen

Recensie: Geld, Gezin & Geluk: over consuminderen

Consuminderen (vrijwillig of noodgedwongen) is meestal een besluit van de volwassenen binnen een gezin. Economisch gezien heel logisch, maar praktisch gezien helemaal niet zo voor de hand liggend. Kinderen hebben niet alleen vaak prachtige creatieve ideeën, het is ook...

Wandelende Boom (en het kind in jezelf)

Wandelende Boom (en het kind in jezelf)

Opperhoofd Wandelende Boom was de groot en bezielend leider van een kleine clan. Een man die wist waar hij vandaan kwam en waar hij naartoe ging. In een visioen werd hem zijn naam gegeven. Hij zou zijn als een wandelende boom. In zijn schaduw kon men verkoeling...

Triple P kritisch bekeken

Triple P kritisch bekeken

  Posters naast provinciale wegen moedigen je aan om als ouder vooral positief te blijven. Op het consultatiebureau krijgt elke ouder die een tikkeltje verwilderd binnenkomt een vrolijk gekleurd foldertje mee. Opvoedcursussen schieten als paddenstoelen uit de...

LEES GRATIS HET INTERVIEW MET ALFIE KOHN

Het interview met de grondlegger van het onvoorwaardelijk opvoeden in je mailbox? Je ontvangt meteen ook de Kiindnieuwsbrief vol inspiratie (uitschrijven mag).

Het is gelukt, we gaan een mail naar je typen! (check ook je spamfolder)

0