Als kind zat ik op een katholieke basisschool in het dorpje Lobith. Ik was ijverig en het leren ging me gemakkelijk af. Een keer per kwartaal kregen we een leestoets. Dan kwam de directeur van de school je halen en kreeg je een kaart met honderd woorden voor je neus.
Hij had zo’n ouderwetse stopwatch om zijn nek en in een minuut tijd moest je zoveel mogelijk woorden hardop lezen. Mijn eerste keer was in groep 3. Na de toets liep ik trots de klas weer in en zei: “De hele kaart gelezen en nog tijd over!” Het resultaat van de toets was op ieder rapport terug te zien.
Ik vond het spannend en leuk als kind, die leestoetsen. Jaren later realiseerde ik me dat ik vast een van de weinigen was. Taal was echt mijn ding. En eerlijk, ik kickte ook wel op de waardering die ik kreeg door mijn ‘prestaties’. Verder was het voor velen volgens mij best stressvol, zo’n leestoets-door-de-directeur. Maar dat heb ik ze nooit gevraagd. 
Een school zonder toetsen
Zo’n directeur met stopwatch en woordenkaart onder zijn arm is ondenkbaar voor ons zoontje Juno van vier. Hij zit op een democratische school. Op deze school bepaalt hij (bewust en onbewust) zelf wat en hoe hij leert.
Dit is een school zonder klassen, zonder verplichte lessen en zonder toetsen. De kinderen spelen en leren er door elkaar heen. Het ‘rapport’ dat Juno krijgt is een rapport zonder cijfers. Een online volgsysteem waarin de ontwikkeling van je kind wordt bijgehouden en waar leuke foto’s worden geplaatst.
De kinderen zijn baas over hun eigen leerproces. De leerkrachten helpen ze daarbij. Ze toetsen de kinderen alleen als ze dat zelf vragen of door te observeren.
Leren lezen zonder aap, noot en mies
Geen aap, noot en mies dus voor onze Juno. Hij leert het lezen op een andere manier. Hoe en wanneer precies, dat weten we alleen (nog) niet. De school gaat er vanuit dat ieder kind wil leren lezen. Omdat het namelijk nodig is voor andere zaken. Je voelt uiteindelijk de drang van binnenuit en bent vastberaden. Intrinsieke motivatie. Dat is vanuit ons mens-zijn eigenlijk heel logisch.
Soms zijn ze vier, soms zijn ze negen. Bij de meesten is het ergens hier tussenin. Om het echt vanuit jezelf te kunnen beslissen, is ‘dwang’ van buitenaf uit den boze. En ben je er klaar voor, dan gaat dat leren lezen vaak als een tierelier. Sommige kinderen volgen bewust leesles, anderen leren het op een andere manier.
Mijn vriend en ik voelen ons erg goed bij deze visie en aanpak. Lezen is voor Juno geen doel op zich, maar een middel om iets anders in zijn leven te bereiken. Wat dat ‘anders’ is gaat hij zelf ervaren en bepalen. Of misschien vindt hij lezen zo te gek, dat het voor hem wel een doel op zich is. De kern is dat het zijn proces is.
Durven loslaten
Allemaal leuk en aardig, maar wat nou als hij straks niet kan lezen? Hij kan toch niet echt zelf bepalen wat wel en niet goed voor hem is? Dit soort vragen krijg ik van mensen om me heen. Ik vind het goeie en logische vragen. Het is ook nogal niet wat. Zó anders dan wat we gewend zijn.
Op een democratische school zijn geen verplichte lessen
En ja, als je kind naar een democratische school gaat, moet je als ouder durven loslaten en geloven dat kinderen vanuit hun nieuwsgierigheid altijd in ontwikkeling zijn.
Als je voor het eerst op Juno’s school bent, sta je met verbazing te kijken. Dat deed ik tenminste. Ieder lokaal is anders ingericht. Er is een studieruimte, een keuken, een techniekhoek, een kleuterkamer, een speelplein en een speelwei. De kinderen mogen overal zijn. Ze voetballen, organiseren een schoolreisje, spelen op de tablet, plakken een band of volgen een les. Activiteiten ontstaan vanuit de inspiratie van kinderen en/of leerkrachten.
Leren lezen kan eigenlijk overal op school. Bij binnenkomst moet je je inschrijven op een lijst met namen. Juno herkent nu zijn eigen naam en zet er een kruisje achter. Als je op de computer wil moet je intekenen. Kun je het zelf niet, dan vraag je het aan een ander. Maar er zijn ook boeken. En soms zit hij gewoon een tijdje met een Donald Duck op de bank.
Je hart volgen
Soms lijkt het een groot experiment, dit hele loslaten van de klassikale aap-noot-mies-en-toetstheorie. Ik heb het toch ook zo geleerd? Ik ben toch ook goed terecht gekomen? Maar oh, wat ben ik blij met deze school. Juno leert niet alleen lezen, maar ook om zijn hart te volgen, ondernemend te zijn en vele andere vaardigheden.
Alles in mij zegt dat het klopt. Voor ons. Maar vooral voor Juno. En misschien wel voor heel veel andere kinderen en ouders. Ja hoor, ik wacht vol vertrouwen af. Genietend van wat hij leert en gaat leren.
Meer weten?
Kijk op http://www.democratischescholen.nl
Esther Teunissen schrijft op haar eigen blog over opvoeding en Democratisch onderwijs.
