Spullen zijn rare dingen. We voelen allemaal aan dat geld en materiële zaken niet wezenlijk gelukkig maken en toch wil bijna iedereen er veel van hebben. Er zijn zelfs spullen waar we niet meer zonder kunnen. Smartphone of tablet wordt door zo’n 95% van de kinderen genoemd tijdens een filosofieles over geluk. Het is een les waarbij de kinderen nadenken over de vraag of je gelukkig kunt zijn met niets. Een mooie vraag om met kinderen over te filosoferen. Dat kan in de klas maar ook thuis, in het bos of gezellig op de bank, na het voorlezen.
Geef geen antwoorden
Filosoferen klinkt moeilijk en veel mensen menen dat het niet geschikt is voor kinderen, maar dat is onzin. Iedereen kan het, zelfs als je pas vier jaar bent! Sterker nog, jonge kinderen kunnen het beter omdat ze nog niet vast zitten in kennis en beter vrij kunnen denken. Hun redeneringen zijn vaak ontroerend, origineel, creatief en ook verbazingwekkend slim.
Niets nodig
Het mooie van filosoferen is dat je er behalve je hoofd verder niets voor nodig hebt. Zelfs geen kennis. Het hebben van weinig kennis is dus zelfs een voordeel, want zonder kennis kun je zelf bedenken hoe iets in elkaar zit en dan train je pas echt je ‘denkspieren’.
Hoe doe je dat dan, filosoferen?
De belangrijkste regel is: stel alleen vragen, geef geen antwoorden. De kinderen moeten zelf nadenken en zodra je als volwassene antwoorden geeft, stoppen de kinderen met denken. Logisch, want ze zijn op school en thuis gewend dat volwassenen hét antwoord geven. Maar bij filosofische vragen hebben volwassenen de wijsheid eens niet in pacht. Het is wel belangrijk dat de kinderen hun antwoorden uitleggen. Waarom vinden ze iets? Dan moeten ze pas echt denken.
Filosoferen na het voorlezen
Een goed moment om met jonge kinderen te filosoferen is na het voorlezen. Probeer het maar eens met het verhaal ‘Dio heeft niets nodig’. Onder het verhaal staan praattips om na het voorlezen met je kind te filosoferen.
Het verhaal is gebaseerd op de filosoof Diogenes uit de Griekse oudheid. Hij zei dat hij niets nodig had. Hij woonde in een regenton. Zijn enige bezittingen waren een mantel, een kom om uit te eten en een nap om uit te drinken. Zoiets wil Dio de uil ook.
Dio heeft niets nodig
‘Een dier heeft niets nodig,’ zei Dio de uil stoer. Hij zat op de dikste tak van zijn eik. Alle andere dieren van het bos zaten om hem heen. Ze keken hem vol verwachting aan. Elke dag legde hij hier op deze plek aan de dieren uit hoe het leven in elkaar zat. Hij deelde zijn wijsheden graag. Haas, ekster, muis, ree, vos, reiger, boktor, ze waren er allemaal.
‘Echt, je hebt echt helemaal niets nodig,’ zei hij nog een keer.
‘Zo,’ zei de haas. ‘Wat doe jij hier dan nog in de mooiste en dikste eik van het bos.
Daar wist Dio even geen antwoord op. Hij besloot een wijs gezicht te trekken en niets te zeggen. De dieren zouden denken dat hij nu iets slims dacht. Dat dachten ze vaak. Ze keken hem dan altijd vol bewondering aan. Maar vandaag niet.
‘Ja,’ riep de ekster. ‘Waarom woon jij daar dan zo luxe, hè.’
‘Dat zou ik ook wel willen weten,’ piepte de muis.
‘Jij met je praatjes altijd,’ mopperde de boktor.
Alle dieren gingen tekeer tegen de uil. Dio begreep er niets van. De dieren hadden altijd aan zijn snavel gehangen en nu waren ze ineens allemaal tegen hem.
‘Hoe kan dat nou? Waarom doen jullie zo onaardig?’ vroeg hij zich hardop af.
‘Omdat je niet doet wat je zegt,’ merkte de vos slim op. ‘Dat is vals.’
Daar keek de uil van op. Vals? Hij? Dio, de uil, de wijste, aardigste, beste van het bos.
‘Wie zegt dat ik hier wil blijven wonen? Als ik een nieuw wijs idee heb, dan voer ik het meteen uit!’ flapte Dio eruit en hij kon nu niets anders doen dan wegvliegen.
‘Waar ga je heen?’ riep haas.
‘Ik ga erachteraan,’ floot de ekster. ‘Ik ben zo terug.’
Dio was snel maar Ekster zag hem nog net in de verte tussen de bomen naar beneden vliegen. Vlug vloog Ekster er ook heen.
‘Dio,’ riep de ekster. ‘Dio, waar ben je?’ Hij landde op de grond en trippelde in het rond op zoek naar Dio.
‘Hier,’ hoorde hij. Ekster draaide zich snel om naar waar het geluid vandaan kwam. Hij zag een grote open plek met in het midden één wilde rabarberstengel met blad. Een groot blad, net iets groter dan een uil. Daaronder zat Dio.
‘Hier woon ik nu. Ik zit hier droog, meer heb ik niet nodig.’
Ekster kwam dichterbij. ‘Daar geloof ik niks van. Zo’n leven met zo weinig spullen, dat hou jij nooit vol. Zeg maar wat je hebben wil, ik zal het voor je regelen. Goud, zilver, diamanten, wat wil je?’
‘Ik wil niets hebben, dat heb ik toch duidelijk gezegd. Ik heb niets nodig om gelukkig te zijn. Maar, als ik alles van je kan krijgen, wil je dan een stap opzij doen, want je staat voor de zon’.
Ekster wist even niet wat hij moest zeggen. Hij was dol op mooie spullen. Maar hij was er ook altijd heel druk mee. Hij moest er altijd maar naar zoeken en het steeds oppoetsen. Het kostte veel tijd, hij had nooit rust. Terwijl Dio hier onder het grote rabarberblad wel rust had. Dio kon hier genieten van het mooie weer. Misschien was het idee van de wijze uil zo gek nog niet.
Daarom zei Ekster: ‘Als ik Ekster niet was, zou ik Dio willen zijn,’ want Ekster zou graag ook rustig willen zitten.
Dio knikte. Daar zei Ekster iets wijs en hij antwoordde. ‘Inderdaad, en als ik Dio niet was, zou ik ook Dio willen zijn’. Zo tevreden was hij nu met zichzelf en zijn nieuwe leven vol rust en simpelheid.
Napraten
Praat na over dit verhaal. Kunnen de kinderen zich voorstellen dat ze helemaal niets hebben? Zouden ze dan gelukkig zijn? Laat het napraten rustig overgaan in filosoferen door onderstaande graafvragen te stellen. Vraag ook steeds waarom ze vinden wat ze vinden. Stel daarbij ook vragen als: Hoezo? Is dat zo? Hoe weet je dat zo zeker? Is dat altijd zo geweest? Is daar een regel voor?
Graafvragen
- Ben je gelukkig als je heel veel speelgoed hebt?
- Kun je gelukkig zijn als je helemaal geen speelgoed hebt?
- Kun je gelukkig zijn als je niets te eten hebt?
- Kun je gelukkig zijn als je nergens kunt slapen?
- Wat heb je in elk geval nodig om gelukkig te zijn?
- Hoe zit het met kinderen in arme landen? Zouden die gelukkig zijn?
- Kun je teveel spullen hebben?
- Kunnen spullen je ook ongelukkig maken?
- Wanneer ben je te rijk?
- Wanneer ben je te arm?
Doe-opdracht verzamelen
Laat de kinderen uit hun kamer vijf dingen opzoeken die best weg mogen en vijf dingen die nooit weg mogen. Als je deze les in de klas gebruikt dan kan dit ook uit het hoofd gedaan worden door aan je kamer te denken en de spullen dan mondeling of schriftelijk op te sommen.
Praat vervolgens over de spullen. Waarom kan het wel/niet weg? Is dat echt zo? Zijn het allemaal goede redenen? Eventueel kun je de spullen die weg mogen ook daadwerkelijk weggeven aan bijvoorbeeld de kringloopwinkel of een asielzoekerscentrum.
Kinderen aan het woord
Een voorbeeldgesprek:
‘Ik zou niet met niets kunnen,’ begint Rosalie. ‘Ik kan niet zonder mijn ouders want als ik dan ergens over in zit heb ik niemand om erover te praten.’
‘En als je wel je familie had, maar geen spullen?’ vraag ik verder.
Pieter kijkt daar heel praktisch naar: ‘Als je geen spullen hebt, hoef je ook nooit op te ruimen.’
‘Ja, en er zijn altijd nog wel spullen om je heen in de natuur waar je iets mee kan,’ denkt Rosalie.
Dat brengt Ilja op een gedachte: ‘In Afrika hebben ze helemaal niks. Ook op school niet. Ik ken iemand die is daar een keer geweest. Die kinderen wisten niet eens wat een pen was. Ze hadden alleen een potlood en daar waren ze superzuinig op.’
‘Misschien zijn zij dan wel gelukkiger,’ bedenkt Obbe. ‘Want als zij een snoepje krijgen, zijn ze misschien wel veel gelukkiger dan als wij een snoepje krijgen. Zij genieten meer en langer van de dingen.’
Meer filosoferen na het voorlezen?
Het boek ‘Kan niet bestaat niet’ van Fabien van der Ham bevat zes verhalen en vijf gedichten met uitgebreide praattips om na het voorlezen te gaan filosoferen over het thema van het verhaal of gedicht. Te koop via de boekhandel of filosovaardig.nl Prijs: 19,95
Fabien van der Ham filosofeert dicht schrijft blogt vertelt – aan / met / voor / over kinderen. Meer lezen op filosovaardig.nl
De illustratie is gemaakt door Skandaloe.
https://kiind.nl/article687/
