Waarom hoogbegaafden vaak een vaste mindset hebben

Hoogbegaafdheid is een beetje onzichtbaar. Veel hoogbegaafden laten niet zien wat ze kunnen en presteren gemiddeld of zelfs ondermaats. Hoe komt het dat hoogbegaafde kinderen vaak een fixed (vaste) mindset hebben en niet tot bloei komen? En wat kunnen we daar aan doen?

Waarom hebben kinderen met hoogbegaafdheid zo vaak een fixted mindset?

Renata Hamsikova van Ieku advies: ‘Hoogbegaafde kinderen ervaren al vanaf hun geboorte dat ze snel leren, dat ze veel kunnen onthouden en dat ze een grote woordenschat hebben. Ze zijn het gewend. Als ze op school komen, zijn ze ervan overtuigd dat ze ook daar alles meteen moeten kunnen. Ze leren immers gemakkelijk en denken snel. Maar op school gebeuren er meestal twee dingen waar deze kinderen niet op voorbereid zijn.

Het eerste is dat het onderwijs niet aansluit bij hun behoeftes. Ze moeten dus werken met een volledig afwijkend leersysteem. Ten tweede verwachten veel leerkrachten dat als een kind hoogbegaafd is, het meteen alles moet kunnen.

Hoogbegaafde kinderen leren en denken anders

Gemiddelden

Als het om het eerste punt gaat, wordt in Nederland misschien het onderwijs voor leerlingen met hoogbegaafdheid aangepast, maar men gaat toch altijd uit van het gemiddelde kind. Met andere woorden: hoogbegaafde kinderen leren en denken anders, maar daar wordt geen rekening mee gehouden bij hun leerprogramma op school. Zelfs veel hoogbegaafdenscholen weten niet hoe het moet. Het onderwijzen van een gemiddelde leerling is de basis. Hoogbegaafde kinderen moeten stap voor stap alle lesmethodes volgen, met een beetje verrijking als je geluk hebt.

Alles kunnen

Wat het tweede punt betreft, hoogbegaafdheid betekent voor veel mensen ‘alles meteen kunnen’. Ik heb vaak leerkrachten horen zeggen: ‘We zijn gestopt met verrijkingsopdrachten want hij/zij kon het niet’. Leerkrachten verwachten dat hoogbegaafde kinderen geen begeleiding nodig hebben. Hierdoor verlaten veel hoogbegaafde kinderen de basisschool zonder dat ze hebben leren leren en zonder dat ze over voldoende vaardigheden beschikken om het in het VO te kunnen redden.’

It’s not that I’m so smart, it’s that I stay with problems longer.

Albert Einstein

Floor Raeijmaekers van Het Talentenlab: ‘Wanneer je aan kinderen vraagt wat hoogbegaafdheid is, krijg je over het algemeen antwoorden als deze: ‘Dat je superslim bent’, ‘Het slimste kind van de klas’ of ‘Alles goed kunnen’. Kinderen (en volwassenen) gebruiken bij het beschrijven van hoogbegaafdheid vaak termen die te maken hebben met intelligentie, beter zijn dan anderen en goed zijn in iets. Helaas refereren dit soort bewoordingen aan vaste eigenschappen en impliceren ze dat hoogbegaafd zijn inhoudt dat je de beste bent of moet zijn.

Andere ontwikkeling

Daarnaast loopt de ontwikkeling van hoogbegaafde kinderen vaak voor op die van hun leeftijdgenoten. Ze leren zichzelf bijvoorbeeld al heel jong lezen of weten als klein kind al alles over planeten. Natuurlijk worden kinderen hier vaak om geprezen, maar de kans is groot dat deze complimenten gericht zijn op hun intelligentie en het gemak waarmee ze leren, met andere woorden: op vaste eigenschappen.

Bovendien zijn hoogbegaafde kinderen vaak al op heel jonge leeftijd in staat om kritisch naar zichzelf te kijken. Ze zijn zich bewust van zichzelf in de omgeving en kunnen zichzelf al vroeg met anderen (grotere kinderen of volwassenen) vergelijken. Wanneer ze zien dat anderen dingen kunnen die zijzelf nog niet beheersen, kunnen ze zich dom of niet goed genoeg gaan voelen en zich gaan schamen voor de fouten die ze maken.

Je kunt je voorstellen dat de kans dat een hoogbegaafd kind een vaste mindset ontwikkelt, groot is. In de praktijk zie je dan ook regelmatig gedrag dat past bij de vaste mindset. Er zijn hoogbegaafde kinderen die het vreselijk vinden om verrijkingsopdrachten te maken en die hun werkboekjes zo diep mogelijk in hun laatje verstoppen of alleen de gemakkelijke opdrachten maken. Ook zijn er hoogbegaafde jongeren die zich erg dom voelen wanneer ze op de middelbare school merken dat voldoendes halen niet meer vanzelf gaat.’

En hebben hoogbegaafden andere dingen nodig dan gemiddeld-IQ-kinderen om naar een groeimindset te komen?

Hamiskova: ‘Ja. Heel zeker. En niet alleen een beetje onderwijsaanpassing, ze hebben een volledig eigen leerweg nodig die hen in staat stelt te leren waar ze op dat moment aan toe zijn en waarbij ze vooral top-down en in context kunnen leren. Daarbij hebben hoogbegaafde kinderen complexiteit nodig. Ze hebben niets aan losstaande feitjes en het reproduceren van bestaande kennis. Dat vinden ze overigens vaak zinloos. Een voorbeeld: een hoogbegaafd kind in groep 3 leert te rekenen met getallen tot 20. Daarbij wordt het splitsen uitgelegd. Hoogbegaafde kinderen begrijpen vaak helemaal niets van de opdrachten omdat ze niet in context worden aangeboden. Als je aan een kind in groep 3 laat zien hóe je grotere plus en minsommen onder elkaar maakt, begrijpen ze ineens het nut van het splitsen. Omdat ze zien waar het voor gebruikt kan worden. Onderwijs op hun denkniveau is geen luxe voor hoogbegaafde kinderen. Het is dringend nodig om hen te leren wat ze moeten leren.’

Lees hier meer over wat hoogbegaafde kinderen dan nodig hebben. Sowieso is de website ieku.nl een aanrader als je tegen de muren van het systeem aanbotst met je hoogbegaafde kind, met name de publicatie ‘Hoogbegaafde kinderen versnellen niet‘.

Een groeimindset met Fixie en Growie

Je kunt een kind ook inzicht geven in de mindsettheorie van Dweck. Vertel hem op een begrijpelijke manier over de vaste en de groeimindset en de gevolgen daarvan. Je kunt hierbij gebruikmaken van de fictieve personages Fixie en Growie. Fixie heeft een vaste mindset en ziet overal problemen. Growie zet deze problemen om in kansen. Bespreek allerlei situaties met het kind en laat hem verwoorden hoe Fixie erop zou reageren en vooral: wat Growie zou zeggen en doen. Het kind oefent zo op een speelse manier het denken vanuit een groeimindset! Kijk op fixiegrowie.nl.

Groeikaarten

De Groeikaarten van Platform Mindset helpen je om zelf een groeimindset te ontwikkelen. Het is krachtig om je kind niet alleen te vertellen over de groeimindset, maar het ook zelf te laten zien. Op iedere kaart staat een groeigerichte vraag die je helpt om groeigericht op jezelf te reflecteren. Kijk hiervoor op platformmindset.nl.

Floor Raeijmaekers is specialist in talentontwikkeling, onderwijs en hoogbegaafdheid. Meer informatie over trainingen en workshops vind je op hettalentenlab.nl.

Renata Hamsikova is ECHA-specialist in Gifted Education en helpt kinderen, ouders en leraren via haar adviesbureau Ieku Advies voor hoogbegaafdheid. Kijk op ieku.nl.

Verder lezen:

Hoogbegaafd, nou en?, Wendy Lammers van Toorenburg

De begeleiding van hoogbegaafde kinderen, James T. Webb

Hoogbegaafdheid; een ander systeem in de hersenen