De zomer. We zitten massaal in tuinen, op balkons en terrassen. Ramen wijd open, muziek hard aan, buurtfeest met barbecue en het ene na het andere festival wordt afgewerkt. Zomergeluiden. Ik hou ervan. En veel mensen met mij. Maar geldt dit ook voor je kind?
Dat dit niet zo hoeft te zijn leerde mijn dochter van zeven mij . Zij is erg gevoelig voor geluiden en het liefst vermijdt zij lawaaiige plekken. Door me te richten op haar beleving, merkte ik hoeveel geluid er voortdurend van meerdere kanten op ons af komt. Overal is geluid.
Waar de één ontroerd raakt van een smartlap, kan een ander deze nauwelijks aanhoren
Negatieve geluidseffecten
Dat geluid veel effect heeft op de gezondheid is al langer bekend1.
Het zorgt voor een hogere hartslag en dito stressniveau. Voortdurend. Dag en nacht. En meestal onbewust. Gewenning blijkt niet te bestaan. Je kunt er – letterlijk – ziek van worden. Toch leven wij permanent onder een deken van geluiden en lawaai. Dat begint al vroeg: onze kinderen krijgen dagelijks les in galmende klaslokalen. Daarna, op weg naar huis, dwars door het voortrazende verkeer en de drukte van de openbare ruimte. Thuis aangekomen staan radio, televisie, of computer continu aan, gaan meerdere telefoons tegelijkertijd over, komen er piepend berichten aan en van buiten dringt op de koop toe het kabaal van auto’s, bladblazers of elektrische grasmaaiers het huis binnen.
Kinderen zijn per definitie hypersensitief 2 3; ze staan open voor alle prikkels in de buitenwereld. Ze kunnen zich nog nauwelijks afsluiten. Elk geluid heeft direct effect: agitatie, angst, of zelfs pijn bij schel en versterkt geluid. Blijdschap en plezier bij zuiver geluid uit een enkele bron. Volume blijkt nauwelijks een rol te spelen. Het is de kwaliteit van het geluid dat het verschil maakt. Het ene geluid is het andere niet. Zo stond ik ooit eens bij een loeihard concert ontspannen te genieten, terwijl ik de week ervoor nog hoofd- en oorpijn kreeg van iemand die op een bescheiden volume erg vals zong.
Oog voor geluid
Het is belangrijk hier als ouder oog (en oren) voor te hebben. Trekt jouw kind zich terug, is het stil, mat en lusteloos? Of wordt je kind snel boos, is het druk en kan het de aandacht nauwelijks vasthouden? Grijp in als je merkt dat je kind last heeft van geluid. Volg het hier in, want aangeven wat het wel of niet kan verdragen, is wat ieder kind feilloos kan.
Overal is geluid
Dit is echter lastiger gezegd dan gedaan, want hoe kom je erachter dat het geluid op een feestje de reden is voor het geruzie en het gejengel van je kroost? Je hebt zelf namelijk nergens last van. De sfeer is ontspannen, er is een overvloed aan chips en het valt toch best mee met de herrie. En bovendien, de kinderen van de andere gasten zijn toch ook gezellig met elkaar aan het spelen? Hoe kan dat?
Geluid, of eigenlijk, geluidsbeleving blijkt complexer te zijn dan het op het eerste gezicht lijkt. Naast de kwaliteit van geluid, speelt namelijk nog een aantal ander factoren een rol.
Het selectieve gehoor
Iedereen heeft een eigen voorkeur voor bepaalde geluiden. Waar de één ontroerd raakt van een smartlap, kan een ander deze nauwelijks aanhoren. Slapen met een tikkende klok in de slaapkamer? Voor sommigen een onmogelijke opgave, voor anderen bijna een voorwaarde. Dit verklaart ook waarom kinderen, dansend op K3, door elkaar heen kunnen gillen en elkaar nog lijken te begrijpen ook, terwijl jouw oren piepen en je roep om zachter niet wordt gehoord. Let wel, bij volwassenen is dit vermogen volledig ontwikkeld. Kinderen zijn lerende en dus kwetsbaar.
Prikkelgevoeligheid
Een ander belangrijk en biologisch gegeven is de hoeveelheid geluidsprikkels die je tegelijkertijd kunt verwerken. Mensen verschillen hier sterk in. Grofweg zijn er twee typen te onderscheiden: de prikkelzoeker en de prikkelvermijder4. De eerste is van nature onderprikkeld en zoekt prikkels op om zich prettig te voelen. De tweede is snel overprikkeld en zondert zich af als hij in een omgeving met veel geluid is. Het is als ouder van belang te ontdekken bij welk prikkelniveau je kind zich het prettigst voelt. En jijzelf. Want als je een andere voorkeur hebt dan je kind, kun je snel met elkaar in conflict raken. Zo ben ik op verjaardagen, vaker dan me lief is, boos geworden op mijn dochter, terwijl ik juist blij had moeten zijn met het feit dat zij mij van haar ongerief op de hoogte kwam stellen.
Het moment
Tenslotte speelt het moment een belangrijke rol. Hoe je je op dit moment voelt speelt een niet te onderschatten rol in de beleving van geluid. Goed uitgerust en onder vrienden worden willekeurige geluiden als prettiger, of minder storend ervaren. Vermoeid of emotioneel belast worden dezelfde geluiden een stuk lager gewaardeerd.
Geluidshygiëne
De beste manier om inzicht te krijgen in hoe je kind geluiden ervaart, is door jezelf in hem of haar te verplaatsen. Ga eens op dezelfde hoogte zitten als je kind en richt je op de geluiden in de omgeving. Observeer zijn of haar acties en reacties. Je zult versteld staan van wat je hier aan beleeft. En dan blijkt dat je met een paar eenvoudige aanpassingen tegemoet kan komen aan de voor- en afkeuren van je zoon of dochter (zie kader voor tips).
Tips voor een geluidshygiënischer leven
Bij overprikkeling:
- zet de radio (televisie/computer/tablet) zachter of uit. Sluit gordijnen of een raam (half) en dim het licht.
- let op je stemgebruik; probeer eens langzamer te praten met minder woorden, een lager volume en toonhoogte.
- zet de televisie of muziek uit als je een gesprek voert met je kind.
- maak gebruik van gehoorbeschermers, zoals een koptelefoon (op scholen worden die met veel succes gebruikt). Een koptelefoon met muziek op tijdens het gamen vermindert het aantal geluidsbronnen.
- zorg voor voldoende rustpunten in de dag en dan met name in de avond.
Bij onderprikkeling:
- sta het toe wanneer je kind zijn huiswerk wil maken met muziek of televisie.
- het geluid van een ventilator, of een ander monotoon geluid, biedt deze kinderen rust en helpt ze bij het inslapen.
- onderprikkelde kinderen hebben een sterke voorkeur voor langdurige, sterke en bedwelmende prikkels, zoals harde muziek, veel snoep en roekeloos gedrag. Wees hier alert op. Probeer ongezonde situaties te voorkomen.
Alle algemene tips ten spijt, geluidshygiëne is een persoonlijke zaak. Het is dan ook vooral belangrijk om verschillen te erkennen en rekening te houden met elkaar. Dit werkt vaak nog verrijkend ook. Zo ben ik, als lid van het onderprikkelde kamp, langzamerhand de stilte gaan waarderen. Stilte kan voor mij namelijk oorverdovend zijn. Nu kan ik –zij het met mate- genieten van een zondagmiddag zonder bezoek of harde muziek. Zal mijn dochter het ook zo fijn vinden op het festival waar ik haar binnenkort mee naar toe ga nemen?
Michael van der Haar is ontwikkelingspsycholoog en gespecialiseerd in leren en gedrag bij kinderen met en zonder ontwikkelingsproblemen. Hij is werkzaam voor Op Orde Thuismanagement.
Bronnen
Afscheid van autisme en adhd | prof. dr. Pieter Duker | ISBN 9789082073201
Je kunt er ook anders naar kijken | Geertje Post-Uiterweer | ISBN 9789060386729
1 Commissie Geluid en gezondheid. Geluid en gezondheid. Den Haag: Gezondheidsraad, 1994; publikatie nr 1994/15
2 Charles Njijokiktjien. Gedragsneurologie van het kind. 2004. Suyi, Amsterdam
3 Norma Prikanowski. Handboek voor overgevoelige kinderen. 2013. Ankh Hermes, Utrecht.
4 ‘Afscheid van autisme en adhd’, van prof. dr. Pieter Duker, 2013; uitg, Notitia.
