IJzer is een mineraal dat meerdere functies heeft in ons lichaam. IJzer zit bijvoorbeeld in hemoglobine, een eiwit in de rode bloedcellen dat zuurstof en koolstofdioxide vervoert van en naar je longen. Maar het helpt ook bij het aanmaken van afweerstoffen. Kortom: een best belangrijk onderdeel.
Dit ijzer halen we uit voedsel. Daarbij maken we onderscheid tussen heem-ijzer en niet-heem-ijzer. Heem-ijzer zit in dierlijke producten, zoals vlees, vis, gevogelte maar ook bijvoorbeeld eieren en borstvoeding. Niet-heem-ijzer zit in plantaardige voedingsmiddelen zoals groente.
Niet al het ijzer is even makkelijk voor het lichaam om op te nemen, zo is het heem-ijzer uit dierlijke producten veel makkelijker te “verwerken’ voor je lijf dan het ijzer in plantaardige producten. En sommige producten bevatten bijvoorbeeld ook vitamine C, wat helpt om ijzer op te nemen in je lichaam. De door Popeye gecreëerde mythe dat spinazie al je ijzerproblemen kan oplossen is dus niet helemaal terecht. Wat Popeye beter mee kan nemen voor onderweg is vlees, vis, gevogelte, broccoli, bloemkool, pompoen, tomaten en citrusvruchten. Het ijzer in die voedingsmiddelen is gemakkelijk op te nemen door je lichaam.
De door Popeye gecreëerde mythe dat spinazie al je ijzerproblemen kan oplossen is dus niet helemaal terecht
IJzer vervoert dus zuurstof vanuit de longen naar de rest van je lichaam. Bij een tekort aan ijzer neemt dit vervoer af en dus ook de hoeveelheid zuurstof die de spieren krijgen. IJzertekort kan bloedarmoede veroorzaken. Symptomen hiervan zijn vermoeidheid, een bleke huid, een verminderd uithoudings- en prestatievermogen en zogenaamde rusteloze benen. Je kunt een tekort aan ijzer krijgen door te weinig ijzer in je voeding, doordat je veel ijzer verliest (bijvoorbeeld in geval van zeer heftige menstruatie) of doordat je moeilijk ijzer opneemt uit voedsel.
IJzertekort bij baby’s en jonge kinderen
Voor kinderen is ijzer extra belangrijk. Zij hebben ijzer nodig voor hun motorische ontwikkeling en het ontwikkelen van hun denkvermogen. Baby’s en jonge kinderen die een tekort aan ijzer hebben groeien langzamer en ontwikkelen zich ook langzamer. Ze zijn sneller vermoeid, hebben problemen met de concentratie en hebben soms minder eetlust. Ook is de weerstand minder en is er een hogere kans op infecties zoals oorontstekingen. Een ijzertekort kan al effect hebben op deze ontwikkelingen nog voordat het tekort tot bloedarmoede leidt, dus nog voordat het feitelijk opgemerkt wordt. Het is daarom belangrijk om ervoor te zorgen dat je kind genoeg ijzer binnenkrijgt.
In den beginne…
De hele zwangerschap lang haalt je ongeboren baby ijzer uit jouw bloed. Niet alleen om zelf te kunnen groeien, maar ook om alvast een voorraadje op te slaan in zijn eigen lever. Dit voorraadje heeft hij of zij nodig om in het eerste levensjaar goed te kunnen groeien. Vooral de laatste tien weken zal de buikbaby extra veel ijzer voor zichzelf opeisen. Hierdoor voelen zwangere vrouwen zich soms weer net zo futloos als in het begin van de zwangerschap. Soms is dit het gevolg van bloedarmoede, iets wat regelmatig voorkomt bij zwangere vrouwen. Tijdens de zwangerschap zul je daarom ook hierop worden gecontroleerd. Het spreekt voor zich dat als een zwangere vrouw bloedarmoede heeft, de baby niet genoeg ijzer uit haar bloed kan halen om van te groeien én ook nog eens een reservevoorraad aan te leggen. Het is dus belangrijk om ervoor te zorgen dat je genoeg ijzer via je eten binnenkrijgt. Neem nooit zomaar ijzersupplementen zonder te overleggen met je arts!
De eerste maanden
In de eerste maanden drinkt je baby borstvoeding of flesvoeding. Ten onrechte wordt er soms beweerd dat flesvoeding beter zou zijn dan borstvoeding omdat er meer ijzer in zou zitten. Het ijzer dat in flesvoeding zit is niet-heem-ijzer, oftewel de soort die moeilijker door ons lichaam opgenomen wordt. Het is daarom ook belangrijk dat er zoveel ijzer in zit, zodat je baby voldoende binnen krijgt. Borstvoeding is feitelijk gewoon een dierlijk product, en het ijzer dat hierin zit is dus heem-ijzer, de makkelijk op te nemen soort.
Er zit dus weliswaar minder ijzer in dan in flesvoeding, maar dit ijzer wordt veel beter opgenomen. Beide soorten voeding zullen voor de meeste kinderen (voldragen, en zonder noemenswaardige gezondheidsproblemen) voldoende ijzer leveren. Kinderen die moeite hebben met het opnemen van ijzer zijn beter af met borstvoeding. Bovendien blijken de darmen van kinderen die borstvoeding krijgen twee tot drie keer beter ijzer op te kunnen nemen, ook uit andere voedingsmiddelen dan de borstvoeding zelf. Exclusief borstvoeding geven in de eerste zes maanden is dus een goede manier om de kans op ijzertekort te verminderen. Een moeder die borstvoeding geeft heeft geen ijzersupplementen nodig zoals soms beweerd wordt. Wel is het belangrijk om erop te letten dat je zelf genoeg ijzer binnenkrijgt. Bij een gezond en gevarieerd voedingspatroon zal dit meestal geen probleem zijn.
Vast voedsel
Bij het allereerste fruithapje hoef je je echt nog geen zorgen te maken over ijzer. Maar hoe meer je kind aan vast voedsel binnenkrijgt, hoe minder borstvoeding of flesvoeding je kleintje zal willen. Het is dan belangrijk dat het vaste voedsel dat je aanbiedt ook een goede bron van ijzer is. Natuurlijk zijn niet alle producten met veel ijzer geschikt voor een baby die net met vast voedsel begonnen is. Bronnen van ijzer die ook voor beginnende eters geen probleem zijn, zijn bijvoorbeeld: appelstroop, abrikozen, volkorenbrood en broccoli. Na 10 maanden tot een jaar kun je ook vlees geven. Ben je vegetariër en geef je liever geen vlees aan je kind? Let er dan extra goed op dat je kind op andere manieren alsnog genoeg ijzer binnenkrijgt.
Hoe ontstaat ijzertekort
IJzertekort bij kinderen kan door meerdere dingen veroorzaakt worden. Een van de belangrijkste oorzaken is dat je kind te weinig ijzer binnenkrijgt via zijn of haar eten. In dat geval zal er iets aan het voedingspatroon veranderd moeten worden. Maar ook infectieziektes kunnen ervoor zorgen dat het ijzergehalte in het bloed afneemt. Door het lagere ijzergehalte kunnen bacteriën namelijk minder goed groeien. Helaas neemt de weerstand hierdoor wel weer af, wat je kind weer vatbaarder maakt voor nog meer infecties. Veel ijzer eten kan dus helpen om infectieziektes te voorkomen. Ook een snelle groei kan een mogelijke oorzaak zijn. Je kind raakt dan door de reserves heen. Het is in zo’n geval belangrijk om die reservevoorraad weer op te bouwen. Een andere mogelijke oorzaak is vroeggeboorte. Je kind heeft dan niet genoeg tijd gehad in de baarmoeder om voldoende voorraad op te bouwen. Om diezelfde reden kan ernstige bloedarmoede van de moeder tijdens de zwangerschap ook voor ijzertekort bij een baby of dreumes zorgen.
IJzertekort bij jonge kinderen is vaak relatief eenvoudig te verhelpen, maar kan zoals gezegd wel voor ontwikkelingsachterstanden zorgen. Overleg daarom altijd met een arts als je vermoedt dat je kind ijzertekort zou kunnen hebben of als je kind symptomen van ijzertekort vertoont. Hoe eerder je erbij bent, hoe minder achterstand je zoon of dochter immers hoeft in te halen.
Hoe voorkom of verhelp je ijzertekort?
Goede voeding is het sleutelwoord, zowel tijdens de zwangerschap en de periode van borstvoeding geven, maar ook wanneer het tijdperk van het vaste voedsel is aangebroken. Behalve meer voedsel eten dat rijk is aan ijzer, is vitamine C ook erg belangrijk. Dit helpt om het ijzer op te nemen. Je kunt bijvoorbeeld bij het avondeten een glas sap te drinken geven. Koemelk bij het eten remt juist de opname en kan dus beter tussen de maaltijden door gegeven worden in plaats bij het eten zelf. Tussendoortjes zoals noten, rozijnen en zuidvruchten zijn ook een goede bron van ijzer. Let daarbij natuurlijk wel op of je jonge kind deze al goed kan eten.
Een lijst met eten dat rijk is aan ijzer:
- bruin- of volkorenbrood, volkorenpasta, muesli, zilvervliesrijst;
- alle soorten vlees, vis (vooral kabeljauw, haring en sardientjes) en eieren;
- aardappelen en peulvruchten (bruine en witte bonen, linzen en sojabonen);
- alle soorten groente (vooral spinazie, andijvie, broccoli, courgette, doperwten, druivenblad, postelein, tomatenpuree, raapstelen en schorseneren);
- en verder appelstroop, gedroogd fruit (vooral abrikozen en vijgen) en noten
Overleg altijd met een arts bij het vermoeden van ijzertekort en negeer Popeye; broccoli is de nieuwe spinazie!
Geschreven door José Contesa
Meer weten?
Borstvoeding | Mary Broekhuijsen & Stefan Kleintjes | ISBN 9789027466211
Eten voor de Kleintjes | Stefan Kleintjes | ISBN 9789021580326
Bloedarmoede | Wikipedia
Iron deficiency | Dr. Greene
Voedselintroductieschema | Borstvoeding.com