De Poolse kinderarts Janusz Korczak (1878-1942) leidde begin 20e eeuw een weeshuis in Warschau. Hij ontwikkelde een methode waarin wederzijds respect de basis was, nadat hij gemerkt had dat straffen en een autoritaire houding weinig effect hadden. Korczak introduceerde de kinderrechtbank: kinderen konden elkaar – maar ook de leiding – voor de rechtbank laten verschijnen. Een conflict of overtreding werd zo opgelost door er publiekelijk over te praten, en tot een eerlijke consequentie te komen. Vaak was dat overigens vergiffenis en de aansporing om je te verbeteren.
Centrale aspecten: openheid, verantwoording, kinderen net zo serieus nemen als volwassenen. Korczaks gedachtegoed inspireert velen, in ouderschap en onderwijs.
Nieuw: Het Kleine Speelgoedboek
Bestel de online special over spelen
Nadenken voor je reageert
Pedagoog Joop Berding verdiepte zich in het werk van Korczak. In het weeshuis leerden de kinderen om briefjes te schrijven met hun vragen, in plaats van ze direct te stellen. Berding legt uit waarom dat goed werkt:
‘Respect, rechtvaardigheid, participatie, dialoog en reflectie – dat zijn de begrippen waar zijn werk van doordrenkt is. Ze leerden zo te wachten op een antwoord. Overigens was het voor een deel ook zelfbescherming, hij bakende zijn grenzen af, om zijn eigen rust te bewaken. Korczak is een voorbeeld van het respectvol met elkaar omgaan, van opvoeder naar kind, maar ook van kind naar opvoeder en kinderen onderling. Hij stelde steeds de vraag naar de rechtvaardigheid van onze handelingen: doe ik hiermee het kind recht, maar ben ik ook trouw aan mezelf? We zijn geneigd om almaar snel te reageren. Als dat een patroon wordt, gaat iedereen er zich naar gedragen en verdwijnt de tijd om na te denken. Zeg zo nu en dan tegen je kinderen: ‘Daar wil ik even over nadenken.’
Het permanente appèl dat kinderen op ons doen, put ons uit, als we overal op ingaan. Moeten we voortdurend meegaan in hun wensen? Het is niet erg als je even niet speelt of helpt. Ze mogen leren dat jij ook iets voor jezelf hebt. Mijn kleinkinderen hebben weleens moeite om zichzelf te vermaken, dan krijg ik veel hulpvragen. Dat vind ik opvallend, het lijkt echt iets van deze generatie.’
Rechtvaardig samenleven
Het lijkt makkelijk (en snel) om kinderen gewoon te zeggen wat ze wel en niet mogen, wat goed en fout is. Janusz Korczak nam de tijd, in de vorm van een kinderrechtbank, om te luisteren naar elkaar, het maken van een afweging en dan tot besluiten komen. Wat zijn daar de voordelen van?
Berding: ‘De pedagogiek van Korczak draait om de vraag: hoe kunnen we rechtvaardig samenleven met mensen die we niet zelf hebben uitgekozen? Het is duidelijk dat daar veel geduld voor nodig is. Zeker omdat er onvermijdelijk ruzies en conflicten en belangentegenstellingen zijn. Hoe deze vreedzaam op te lossen? Daar gaat het idee en het werk van de kinderrechtbank om. Een groot voordeel is dat zo veel mogelijk belangen, ook dat van de ‘overtreder’ naar voren kunnen komen, in het openbaar. Dus geen achterkamertjes waarin het even wordt bedisseld. De hele gemeenschap (de klas, de leefgroep) wordt er op die manier bij betrokken en dat is belangrijk omdat in zekere zin ook de gemeenschap moet worden ‘geheeld’.’
Dit is een bewerkte selectie van een prachtig interview dat je in de nieuwste Kiind, editie Eenvoud, leest. Nieuwsgierig? Bestel hem hier. Met dank aan Joop Berding.
Fotografie: Jana Boekholt
Meer lezen
Joop Berding | Ik ben ook een mens
