Kinderen en jongeren van nu vormen de eerste generatie jongeren die opgroeien met nieuwe media, zoals het internet en mobiele telefonie. Media zijn prominenter dan ooit aanwezig in de omgeving van het kind. Er bestaan dan ook veel mythes en fabels over media en kinderen en hoe ze ermee omgaan. Sommige zijn hardnekkig, sommige zijn makkelijk te herkennen als fabels. Het feit blijft wel dat media een steeds groeiende plek innemen in de omgeving en belevingswereld van het kind. Daarmee wordt ook de invloed die media op kinderen hebben steeds groter. Wat betekent dit? En hoe begeleid je je kind temidden van al die media? Een kleine introductie op het fenomeen “media-opvoeding”.
Nieuwe media en kinderen
Vele namen heeft de huidige generatie kinderen en jongeren al gekregen. “Generatie Einstein”, “HomoZappiens”, “Screenagers”, “NetGeneration” om maar een aantal voorbeelden te noemen. Veelal suggereren ze dat deze kinderen moeiteloos kunnen omgaan met al die nieuwe media. Maar is dat ook echt zo? Uit onderzoek is gebleken dat dit zeker niet het geval is. Kinderen pikken wel op jonge leeftijd de technische vaardigheden op. Knoppenkennis leren ze al voordat ze leren lezen en schrijven, vaak nog voordat ze kunnen praten. Een peuter van 2 jaar die weet hoe een DVD-speler werkt, hoe de computer aan moet, hoe de muis werkt, en hoe je opa belt met de telefoon. Deze vaardigheden bij kinderen en jongeren wekt de illusie dat ze als geen ander weten hoe met media om te gaan. Knoppenkennis is echter maar een facet daarvan. Weten waar je naar kijkt, hoe je het veiligst kan handelen en wat je zelf allemaal met de media kunt doen, dat zijn enkele punten die bij het opgroeien met media (en dus ook bij de hedendaagse opvoeding) horen.
Media-opvoeding
Dit deel van de opvoeding wordt ook wel media-opvoeding genoemd. Het is een relatief nieuw gebied in de opvoeding. Voor de huidige generatie ouders vormt dit regelmatig een probleem. Zij zelf hebben namelijk niet de ervaring waarmee hun kinderen te maken krijgen of ze bezitten de kennis niet (of niet voldoende) van de zaken waar hun kinderen tegenaan lopen.
Gelukkig zijn er genoeg instanties waar ouders met hun vragen terecht kunnen of informatie kunnen inwinnen (zie “meer weten?”). Maar wat is media-opvoeding nu eigenlijk? Het omvat enkele facetten waarbij de technologische ontwikkeling een grote rol speelt.
Kinderen hebben nog niet de vaardigheden om kritisch te kijken naar de mediaboodschappen en fictie en werkelijkheid van elkaar te onderscheiden
Kritisch leren kijken naar media
Media functioneren als een venster waarin veel werkelijkheden tot de kijker/luisteraar komt. Media beïnvloeden voor een groot deel onze kijk op de wereld en onze opinievorming. Ook voor kinderen vormen media een educatief middel om meer over de wereld te weten te komen. Dit hoeft niet altijd positief te zijn, ongeacht of het via de tv, internet, games, tijdschrift of de krant onder de aandacht komt. Kinderen hebben nog niet de vaardigheden om kritisch te kijken naar de mediaboodschappen en fictie en werkelijkheid van elkaar te onderscheiden. Het gevaar kan zijn dat ze een vertekend beeld van de werkelijkheid krijgen. Het kind kan dingen oppikken die tegenstrijdig zijn met wat jij hun wilt bijbrengen. Een goed voorbeeld hiervan dat vaak ter discussie staat is geweld in de media. Helaas is het onrealistisch om te denken dat het mogelijk is om het kind voor alles af te schermen. Het beste is dan ook om het kind te leren in te schatten waar ze naar kijken. In het onderwijs is dit de voornaamste invalshoek van media-opvoeding. Naast het bepalen wat een kind wel of niet mag zien is de manier om kinderen te begeleiden “praten”. Praat met de kinderen over wat ze zien op bijvoorbeeld de televisie en leg uit wat het verschil met de werkelijkheid is of wat de boodschap van een reclame eigenlijk is. Kinderen die een goed contact met hun ouders hebben worden het minst beïnvloed door de media.
Waarom is het belangrijk om hiermee bezig te zijn tijdens de opvoeding? Tegenwoordig zijn er steeds meer media speciaal gericht op kinderen. Dit kunnen jeugdzenders zijn, maar ook reclamespotjes die tot doel hebben dat hun ouders het product voor hen kopen. Steeds meer bedrijven hebben een speciale marketingafdeling die zich bezighoudt met “Youth Marketing” oftewel jongerenmarketing. Ze passen trucs toe om invloed uit te oefenen op het kind. Daar valt tegenwoordig veel geld aan te verdienen. Uiteraard blijft dit niet beperkt tot enkel het smalle kanaal van televisie, maar valt het ook te vinden op het internet en in de fysieke wereld. Zo is de marketingstrategie van bijvoorbeeld McDonald’s voor een groot deel afgestemd op kinderen.
Actief en veilig gebruiken van media
Nog niet zo heel lang geleden hield media-opvoeding op met het leren wat je ziet, hoort en leest via de media. Een uitgebreidere vorm van begrijpend lezen. Een groot verschil met vroeger is dat iedereen tegenwoordig ook steeds meer de rol van mediaproducent speelt. Waar we vroeger voornamelijk media consumeerden, maken we nu ook zelf overal en altijd media. We schrijven en delen op het web onze verhalen, we filmen en fotograferen alles wat los en vast zit en delen continu onze creaties via kanalen zoals YouTube. Voor kinderen is het een van de normaalste zaken van de wereld. Ook kinderen in de jonge basisschoolleeftijd zitten al regelmatig op MSN, Hyves, Habbo Hotel, spelen en maken online games en nemen hun mobieltjes mee naar school om foto’s te maken en online te gaan via een draadloos netwerk.
Al deze ontwikkelingen brengen steeds allerlei nieuwe opvoedingsvraagstukken mee. Waar liggen bijvoorbeeld de kansen en valkuilen wanneer je kind hiermee aan de slag gaat? Wat kun je toelaten en wat niet? Kenmerkend is dat het hier niet langer gaat om enkel cognitieve vaardigheden, zoals vroeger vaak het geval was. Voor kinderen maken deze media deel uit van hun wereld en zijn het geen zaken die apart staan van de rest van hun wereld. Zo heeft hun mediagebruik ook invloed op zaken als hun sociale en emotionele ontwikkeling. Cyberpesten en de omgang met elkaar op het internet zijn hier voorbeelden van en heeft vaak een directe relatie met wat er op school of thuis gebeurt en hoe ze daar met elkaar omgaan. Tegelijkertijd kan een verlegen kind die moeite heeft met sociale contacten veel baat hebben bij een medium als het internet. Daar kan het kind in een meer afschermde en veilige omgeving nieuwe contacten opdoen en zijn sociale vaardigheden oefenen ten gunste van de “fysieke wereld”.
Geen luxe
In hoeverre en op welke wijze media invloed heeft op het opgroeiend kind is nog steeds een grote vraag die meer onderzoek nodig heeft. Zo is het bijvoorbeeld onduidelijk of geweld in de media daadwerkelijk de invloed heeft die gevreesd wordt, namelijk het aanleren van gewelddadig gedrag. Wat wel bekend is, is dat het wel invloed heeft en dat het een grote rol speelt in de wereld van de hedendaagse kinderen en jeugd. Dit geven jongeren zelf ook aan. Toch kunnen we ook niet blijven wachten op een antwoord op al deze vraagstukken. Stilstaan bij de vraag hoe je bij de opvoeding van je kind aandacht besteedt aan hun mediagebruik is dan ook geen overbodige luxe. Voor veel ouders is dit nog een beetje eng, want ook voor hen is het soms een nieuwe onbekende wereld waar ze anders tegenaan kijken dan hun kinderen. Gelukkig zijn er tegenwoordig ook goede hulpmiddelen te vinden die je kunnen ondersteunen in je zoektocht. En zo eng is het niet: eigenlijk verschilt het niet eens zo heel erg van andere aspecten van de opvoeding. Speel dus eens gerust een spelletje samen met je kind of pimp samen dat Hyves profiel op. Vooral jongere kinderen staan daar vaak voor open. En wat is er leuker dan samen leren en je kind te begeleiden?
In de komende uitgaven zal ik ingaan op enkele situaties en reik ik handvatten aan. In het eerstvolgende artikel geef ik een toelichting op het PEGI- en Kijkwijzersysteem voor games, films en televisie.
Meer weten?
Beeldschermkinderen | P. Valkenburg | ISBN 9789047300601
Contact! | R. Pijpers | ISBN 9789031378371
mijnkindonline.nl
mediawijzer.net
Bronnen:
Media education | D. Buckingham | ISBN 9780745628301
Mediawijsheid, de ontwikkeling van nieuw burgerschap | Raad van Cultuur (2005)
Jeroen Gerth is media-pedagoog
