De seksuele ontwikkeling begint bij het leren kennen van het eigen lichaam en het ervaren van lichamelijk genot. Deze ervaringen doet iedereen al in de babytijd op, maar zonder de seksuele gevoelens die grotere kinderen en volwassenen ervaren.
Seksualiteit is het zoeken en beleven van intens lichamelijk genot. Het hele lichaam is gevoelig voor prettige aanraking, maar de geslachtsorganen zijn dat in het bijzonder. Deze algemene omschrijving geldt deels ook voor kinderen. Heel jonge kinderen verlangen ook al naar prettige lichamelijke ervaringen, maar bij baby’s en dreumesjes zijn de geslachtsorganen waarschijnlijk nog niet gevoeliger dan andere lichaamsdelen. Het lichamelijk genot gaat bij kinderen nog niet gepaard met seksuele gevoelens.
Veel ouders vinden het moeilijk om met dit thema om te gaan. Ze weten niet zo goed hoe ze moeten reageren op ‘vieze spelletjes’ als doktertje spelen of op vragen over seksualiteit.
De houding van de ouders is heel belangrijk voor een gezonde seksuele ontwikkeling van het kind, wat de basis zal zijn voor het verdere seksuele leven. Als je moeite hebt met dit deel van de ontwikkeling van je kind is het goed om er informatie over te lezen zodat je weet hoe je kunt reageren op seksuele spelletjes of vragen over seksualiteit. Er zijn veel informatieve boeken over dit onderwerp en er zijn boekjes verkrijgbaar die je samen met je kind kan bekijken.
Baby’s
De algemene ontwikkeling bij baby’s is voor het grootste gedeelte gericht op lichamelijke ontwikkeling. Dit betreft niet alleen groei, maar ook het ervaren van het lichaam. Prettige lichamelijke gevoelens horen hier dus ook bij. Sabbelen, zuigen, gestreeld worden, huid-op-huidcontact… Het zijn allemaal activiteiten die lichamelijk prettig voelen en deze prettige ervaringen zijn de basis van een gezonde seksuele ontwikkeling.
Je baby zal rond de acht maanden tijdens het badderen of verschonen zijn piemel of haar vagina ontdekken, net zoals een baby de handjes en voetjes ontdekt. Het aanraken van het geslacht gebeurt dan vooral nog toevallig.
Dreumes
Ook bij dreumessen gebeuren deze aanrakingen meestal toevallig, maar dit wordt aangevuld met bewuste eigen aanrakingen. Hierin kunnen ook de geslachtsorganen betrokken worden. Dit kan een prettig gevoel geven, waardoor sommige kindjes het vaker zullen gaan doen. Dat zie je vooral bij jongetjes; de ontdekking dat hun piemeltje hard kan worden als je er aan zit is machtig interessant en moet natuurlijk met mama, opa en de buurvrouw gedeeld worden.
Het kan voor volwassenen ongemakkelijk voelen, maar het is heel onschuldig wanneer een jong kind met zijn geslacht bezig is. Het is belangrijk dat je je kindje niet het gevoel geeft dat hij iets doet wat eigenlijk niet mag. Als je het vervelend vindt kun je je kindje afleiden, maar je kunt ook al op jonge leeftijd aan je kind leren dat dat iets is wat je doet als je even alleen bent, op de eigen kamer of tijdens het douchen bijvoorbeeld.
Bij jongetjes heeft het ook een bijkomende functie. Zelf met het piemeltje spelen zorgt ervoor dat de voorhuid los komt wanneer deze daar klaar voor is. Het kan echter nog jaren duren voordat de voorhuid daadwerkelijk helemaal naar achteren kan. Vaak worden bij oudere dreumesen al spelletjes gespeeld die helpen het lichaam aan te duiden: “Waar is je buik? Waar is je neus?”. Benoem daarbij ook de geslachtsorganen en kies daarvoor een naam waar je je prettig bij voelt. Dit helpt allemaal mee bij de ontdekking van het eigen lichaam en dus ook de seksuele ontwikkeling. Het is belangrijk je kind hierin de ruimte te geven.
Sekse-identiteit
Vanaf ongeveer achttien maanden oud gaat de dreumes onderscheid zien tussen mannen en vrouwen. Dat onderscheid maken kinderen tot ze ongeveer zeven jaar zijn aan de hand van kenmerken die duidelijk zichtbaar zijn; voor een peuter kan een man met lange haren dan ook heel verwarrend zijn. Dit onderscheid maken is het begin van het ontwikkelen van de eigen sekse-identiteit.
Peuter
Veel peuters zijn heel nieuwsgierig naar hun lijf en dat van anderen. Vaak ontstaat deze interesse tijdens de zindelijkheidstraining: opeens hebben ze veel vaker de mogelijkheid om zichzelf aan te raken. Dat geeft ze een fijn gevoel, waardoor ze het vaker zullen doen.
Meisjes ontdekken dat het fijn voelt om met een knuffel of kussen tussen de benen te wiebelen of wrijven. Als je samen met je kind onder de douche gaat zal je zien dat hij je dan ook uitgebreid zal bestuderen. Als je kind je aan wilt raken kun je zeggen dat je dat niet prettig vindt. Zulke situaties zijn ook een goed moment om terloops op te merken dat je kind ook mag zeggen dat iemand niet aan hem of haar mag komen, zonder teveel lading aan het onderwerp te geven.
Ook gaan grotere peuters elkaars lichaam bekijken. Dat doen ze door te kijken als een ander kindje naar de wc gaat of verschoond wordt, samen te douchen en door spelletjes als doktertje spelen.
Sekse-identiteit
Peuters oefenen veelvuldig het onderscheid tussen mannen en vrouwen, jongens en meisjes. Vanaf twee jaar weten de meeste kindjes of ze een jongen of meisje zijn. Jonge peuters zijn hierin echter nog niet consequent: ook al ziet je peuter dat hij net zoals zijn vriendje een piemeltje heeft, hij benoemt gerust zichzelf als jongen en zijn vriendje als meisje.
Rond de drie jaar kunnen peuters het geslacht van zichzelf en van anderen goed benoemen. Dat is ook het moment waarop veel kinderen een voorkeur voor sekse-specifiek spel ontwikkelen en soms ook zulk gedrag gaan laten zien. Dit is wel afhankelijk van hoe de omgeving hiermee omgaat: een peutertje dat vaak te horen krijgt dat hij een stoere jongen is zal gedrag laten zien waarvan hij denkt dat dat stoer gevonden wordt. Een meisje dat steeds hoort dat auto’s voor jongens zijn verliest meestal haar interesse hierin.
Doktertje en vadertje en moedertje spelen zijn favoriete spelletjes
Kleuters
Een kleuter kent zijn eigen lijf inmiddels aardig goed; het weet heel goed welke plaats extra fijn voelt maar begint ook steeds beter te beseffen dat dat privé is. Wanneer een kind het gevoel heeft dat het iets is om je voor te schamen zal hij ook een schaamtegevoel gaan ontwikkelen; hij wil niet meer samen douchen of zich omkleden in de grote kleedruimte van het zwembad.
De interesse in het lichaam van anderen en verschillen tussen jongens en meisjes beslaat in de kleutertijd een groot deel van de seksuele ontwikkeling. Doktertje en Vadertje en moedertje spelen zijn dan ook favoriete spelletjes. Deze spelletjes zijn een normaal onderdeel van de seksuele ontwikkeling en niets om je zorgen over te maken. Wel kun je natuurlijk regels stellen. Een paar voorbeelden:
- voorzichtig doen met elkaar
- eerst vragen aan de ander of het mag
- stoppen als de ander nee zegt
- we laten de deur open
Kinderen met een groot leeftijdsverschil die doktertje willen spelen kun je vertellen dat ze dat met leeftijdsgenootjes mogen doen en nu een ander spel mogen spelen. Door het grote leeftijdsverschil kan het jongste kind makkelijker gedwongen worden, of zich gedwongen voelen om dingen te doen die hij niet wil.
Door zulke spelletjes helemaal te verbieden of te zeggen dat het vies is kan je kind een schuldgevoel ontwikkelen en leren dat zijn eigen lichaam (en zijn seksualiteit) vies is.
Kleuters stellen veel vragen over allerlei onderwerpen, ze willen precies weten hoe alles werkt. Zo vragen kleuters ook van alles over voortplanting, je kunt er vanuit gaan dat een kind niet verder vraagt dan waar hij aan toe is. Door zijn vragen over seksualiteit te beantwoorden, kun je voorkomen dat je kind in de toekomst niet meer naar je toe durft te stappen.
Sekse-identiteit
Jonge kleuters kunnen goed het onderscheid maken tussen mannen en vrouwen, maar beseffen nog niet dat dit blijvend is. Zo kan een jongen enthousiast vertellen over ‘als ik later moeder word‘ en is de juf die zich verkleedt als man een echte man geworden.
De basisschoolleeftijd
In deze periode merken veel ouders minder van de seksuele ontwikkeling van hun kind. Dat komt deels doordat de nieuwsgierigheid naar het eigen lichaam en dat van anderen bevredigd is en de spelletjes als doktertje spelen afnemen tot ze uiteindelijk niet meer gespeeld worden. Ook komt het doordat de meeste kinderen nu een schaamtegevoel ontwikkeld hebben. Als er nog seksuele spelletjes gespeeld worden gebeurt dat vaak in het geheim. De meeste kinderen willen hun lichaam niet meer zomaar aan anderen tonen. Dit hoort bij de ontwikkeling van je kind. Vanzelfsprekend is het belangrijk dit te respecteren en je kind lekker alleen te laten douchen en aankleden als hij dat aangeeft. Ook kan het dat je kind zich ook een beetje begint te schamen bij het stellen van vragen over seksualiteit, zeker als voor die tijd weinig over het onderwerp gesproken is. Juist daarom is het goed om luchtig met het onderwerp om te gaan en er met enige regelmaat over te spreken.
Sekse-identiteit
In het begin van deze fase, zo rond de zeven jaar, beseft het kind dat het geslacht niet meer verandert. Ook ziet je kind nu dat de geslachtskenmerken de belangrijkste basis vormen voor het onderscheid tussen mannen en vrouwen. Rond de leeftijd van acht jaar vormen zich duidelijke jongens- en meisjesgroepen, er wordt niet meer met kinderen van het andere geslacht gespeeld. Ook de allereerste echte verliefdheid zie je in deze fase; hoewel kleuters soms wel verliefd lijken of het zelf ook zo benoemen gaat dat toch om een ander gevoel, het is dan nog meer iets als extra-lief vinden.
Bronnen
Kleine mensen, grote gevoelens | Sanderijn van der Doef | ISBN 9789021618906
Pedagogiek van de levensloop | Dieleman & Span | ISBN 9789035214996
Kleine ontwikkelingspsychologie | R. Kohnstamm | ISBN 9789031361618
Ontwikkelingspsychologie | Mönks & Knoers | ISBN 9789023245209
Meer zinvols lezen? Bestel ons megadikke boektijdschrift Opvoeders en huttenbouwers! 250 fullcolourpagina’s voor maar 15 euro! Het perfécte cadeau voor jezelf of iemand anders.
