Seksuele voorlichting in de opvoeding

Veel ouders zien op tegen het geven van seksuele voorlichting. Hun eigen ervaringen daarmee spelen vaak een grote rol, het was heel lang heel gewoon om je kinderen niet voor te lichten of een boek te geven over seksualiteit. Of nog erger: je werd zo rond het begin van de puberteit aan de tafel gezet voor het grote gesprek, terwijl er nooit eerder over seksualiteit gesproken was. Een vreselijk ongemakkelijke situatie natuurlijk, voor zowel ouder als kind. Gelukkig wordt er tegenwoordig veel opener omgegaan met seksualiteit en wordt voorlichting geven daarmee een stuk gemakkelijker, misschien zelfs wel leuk!

Waarom voorlichting

Voor een gezonde seksuele ontwikkeling van je kind is het belangrijk om niet alleen voorlichting te geven over voortplanting, maar ook te praten over gevoelens, seksualiteit en relaties. Volwassenen die opgroeiden in een gezin waarin niet gesproken werd over seksualiteit ervaren meer seksuele problemen en zijn minder tevreden over hun seksuele relaties dan volwassenen die zijn opgevoed door ouders met een open en positieve houding ten opzichte van seksualiteit. Je kunt niet je kind aanmoedigen om eerder met seks te beginnen door erover te praten. Kinderen beginnen daarmee wanneer zij besluiten ermee te beginnen. Maar door erover te praten zorg je wel dat je kind voorbereid is en verantwoordelijkere keuzes kan maken. De laatste jaren is seksualiteit steeds nadrukkelijker aanwezig in de maatschappij. Kinderen worden er al op jonge leeftijd mee geconfronteerd: op televisie, door reclame op straat en op internet. Daarom is het juist in deze tijd belangrijk om met je kind te praten over seksualiteit.Uit twee grote onderzoeken onder jongeren – uitgevoerd door TNO in samenwerking met Rutgers Nisso groep en Soa Aids Nederland – is het volgende gebleken: de jongeren die in de problemen komen vanwege bijvoorbeeld gedwongen seks of tienerzwangerschap zijn vaak jongeren die van huis uit weinig voorlichting en corrigerende normen en waarden over seksualiteit en rolgedrag meegekregen hebben. Ook veroorzaken zij vaker problemen door deel te nemen aan groepsverkrachting en seksueel grensoverschrijdend gedrag. Deze jongeren zoeken noodgedwongen hun eigen informatie, ‘op straat’ en via het internet. Waarden en normen nemen ze over van rolmodellen in muziekclips en soaps. Jonge kinderen en jongeren die weinig tot niets anders meekrijgen, zullen aannemen dat wat zij in de media zien heel normaal is. Je kunt kinderen daar onmogelijk helemaal van afschermen. Wel kun je de hoeveelheid en het soort beelden beperken en erover praten met je kind zodat hij weet dat de werkelijkheid anders is.

Gezonde seksuele ontwikkeling

In het themanummer ‘Vies’ schreef ik over de seksuele ontwikkeling van het jonge kind. De belangrijkste punten voor een gezonde ontwikkeling zet ik nog even op een rijtje:

• Een positief zelf- en lichaamsbeeld
• Voldoende lichaamscontact
• Een affectrijk pedagogisch klimaat; het kind voelt zich veilig en geborgen en krijgt voldoende liefde
• Positief voorbeeld van relationeel gedrag; volwassenen die op een positieve manier met elkaar omgaan
• Positieve boodschappen over seks

Lichaamscontact is al vanaf de babytijd heel belangrijk voor de ontwikkeling van je kind, het geeft je kind een veilig gevoel en het leert hem zijn lichaam waarderen. Onderscheid leren maken tussen verschillende lichamelijke sensaties zoals een stevige rugmassage of zachtjes kriebelen op je buik, is belangrijk voor de seksualiteitsbeleving later. Het is goed om je te realiseren dat een kind veel leert van het voorbeeld dat jullie als ouders geven. Hoe jullie met elkaar omgaan, met elkaar zoenen en knuffelen maar ook ruzie maken is een belangrijk voorbeeld voor jonge kinderen waar zij veel van leren.

Ontwikkeling van het kind

Als je goed kijkt naar de ontwikkeling van je kind, zul je zien dat er al op zeer jonge leeftijd sprake is van seksuele ontwikkeling. Logischerwijs hoort daar ook de seksuele opvoeding bij. Zo vertel je je dreumes hoe zijn geslachtsdelen heten, je peuter dat je niet overal maar met je hand in je broek kunt zitten en je kleuter dat je tijdens het doktertje spelen geen dingen mag doen die een ander niet wil. Op al deze ontwikkelingen die je kind doormaakt kun je ingaan en zo beetje bij beetje seksuele voorlichting geven. Eigenlijk spreek je dan al meer over seksuele opvoeding, het behelst immers veel meer dan alleen maar voorlichten.Zo komen langzamerhand allerlei onderwerpen aan bod. Bij kinderen tot een jaar of vijf het benoemen van de lichaamsdelen en verschillen, hoe een baby in de buik komt en eruit komt. Ook omvat het wat sociale regels; respecteren van de grenzen van een ander, jezelf betasten als je alleen bent. Kleuters spelen veel rollenspellen en dat zijn vaak mooie gelegenheden om wat te vertellen over verschillende relatie- en gezinsvormen, bijvoorbeeld wanneer je zoon wil trouwen met zijn vriendje en die zegt dat dat niet kan.Bij iets grotere kinderen (vanaf ongeveer zes jaar) is het goed om ook te leren hoe anderen de geslachtsdelen noemen. Op die leeftijd gaan gevoelens als verliefdheid een grotere rol spelen en het is dan ook goed om daarover te praten met je kind. Bereid je kind ook al voor de prepuberteit voor op de eerste menstruatie en zaadlozing.Kinderen van ongeveer negen jaar zijn toe aan het bespreken van de lichamelijke veranderingen die ze straks in de puberteit mee gaan maken. Ook gaan zij dan seksuele gevoelens ervaren, zorg ervoor dat je kind weet dat dat normaal is en bij iedereen hoort. Ook masturbatie hoort daarbij. Verder kun je dieper ingaan op het voortplantingsverhaal en meer vertellen over verliefde gevoelens; daar hoort ook vrijen bij.Tegen de tijd dat je kind de puberteit bereikt leer je hem hoe hij zichzelf kan beschermen tegen soa’s, aids en zwangerschap. Ook is het van belang over normen en waarden te praten, en over grensoverschrijdend gedrag. In deze fase wordt je duidelijk wat je kind bezighoudt, hoe hij over dingen denkt en of er misschien problemen zijn. Behandel je kind als een gelijkwaardige gesprekspartner, dat is goed voor zijn zelfvertrouwen en jullie relatie.

Praten over seksualiteit

Tot een jaar of zeven zijn kinderen heel nieuwsgierig naar seksualiteit en zullen ze daar ook vragen over stellen, net zoals ze willen weten hoe een vliegtuig kan vliegen en hoe een rups een vlinder wordt. Zo gewoon als de vraag stellen voor je kind is, zo gewoon zou het open beantwoorden van de vraag ook moeten zijn. Door niet te antwoorden op de vraag of te beloven er later op terug te komen en dat niet te doen, krijgt je kind al snel in de gaten dat dit een onderwerp is waarover je liever niet praat. Een eenvoudige uitleg is vaak al voldoende; zo niet, dan vraagt je kind vanzelf wel weer verder. Je hoeft niet bang te zijn dat je meer informatie geeft dan je kind aankan, mocht dat wel zo zijn dan zal die informatie niet blijven hangen omdat het niet bij zijn ontwikkeling past. Door op jonge leeftijd al over seksualiteit te praten maak je er een gewoon onderwerp van en zal je kind zijn vragen durven stellen en met problemen bij je durven komen. Zo rond een jaar of zeven krijgen kinderen last van schaamtegevoelens, het is dus goed om voor die tijd al over seksualiteit te spreken met je kind. Ook als je het zelf een lastig onderwerp vindt, is het fijn om te oefenen met de kleine peutervraagjes voordat de echte grote vragen komen.Zo rond een jaar of acht zullen de meeste kinderen niet meer zo open zijn over seksualiteit. Toch is het goed om ook dan met regelmaat het onderwerp aan te snijden, zo voorkom je dat het ondanks de openheid toen je kind jonger was het onderwerp nu doodgezwegen wordt en je kind geen vragen meer durft te stellen. Tips voor het aanknopen van een gesprek- Zorg dat je bezig bent en elkaar niet direct hoeft aan te kijken; knoop het gesprek aan in de auto, of tijdens het koken

• Gebruik humor, dat zorgt dat eventuele spanning verdwijnt
• Gebruik bijvoorbeeld een reclame of tv-programma als aanleiding voor een gesprek
• Bij pubers; vertel dat jij het (ook?) een lastig onderwerp vindt, als dat zo is

Het makkelijkst is om te praten over seksualiteit in gewone, alledaagse situaties, als je kind een vraag stelt bijvoorbeeld. Zo leer je je kind ook meteen dat het een gewoon, alledaags onderwerp is. Ook als je kind niet zo snel vragen stelt is het juist goed om een alledaags moment aan te grijpen om er over te praten. Zo vraagt het ene kind misschien naar aanleiding van een maandverbandreclame wat dat is, maar kun je net zo goed zelf aan je kind vragen of hij weet wat dat is. 

Herhaling

Als je inspringt op de ontwikkelingen van je kind zul je merken dat er met regelmaat gesproken wordt over seksualiteit. Kinderen zijn vaak in periodes meer of minder geïnteresseerd, het kan dus zo voorkomen dat er een paar weken lang dagelijks over gesproken wordt en zo weer een hele poos niet. Jonge kinderen zullen vragen over voortplanting meer dan eens stellen, maar ook je eigen normen en waarden die je je kind graag mee wilt geven beklijven beter wanneer je kind het vaak gehoord heeft. Een enkel gesprekje, zoals vroeger gebruikelijk was, is dus niet voldoende voor een open gesprekssfeer. 

Gevaren van seksualiteit

Iedere ouder wil zijn kind beschermen en zal logischerwijs vertellen over de gevaren die aan seksualiteit kleven. De manier waarop je dat doet is van belang voor de seksualiteitsbeleving later; een kind dat altijd hoort over de gevaren maar nooit dat seks fijn is, zal wat angstig kunnen worden en moeite kunnen hebben met genieten van zijn seksualiteit. Begin dan ook met positieve boodschappen voor je je kind waarschuwt.Vertel je kind hoe hij kan reageren als iemand iets met hem wil doen wat hij niet wil: je mag tegen iedereen nee zeggen, loop weg en vertel het aan iemand. Het is dus belangrijk dat je kind zijn grenzen goed kan en durft aan te geven. Vertel ook dat dat niet alleen voor onbekenden geldt maar ook voor bekenden, dat ze soms een cadeautje beloven en zeggen dat het een geheim moet blijven, dat er iets ergs gebeurt als je het aan iemand vertelt. Je kunt je kind dan ook leren dat er leuke geheimen zijn (die mag je voor jezelf houden), en nare geheimen. Nare geheimen moet je altijd aan iemand vertellen die je vertrouwt, ook al zegt iemand dat dat niet mag.Kortom, een open houding naar je kind is belangrijk, altijd en ook rond het thema seksualiteit. Er zijn leuke boeken te vinden die je kunt voorlezen of in huis kunt laten rondslingeren, zoals:Ben jij ook op mij? Sanderijn van der DoefIk vind jou lief, Sanderijn van der Doef