Positief opvoeden, goed gedrag belonen en slecht gedrag zoveel mogelijk negeren. Dat klinkt heel erg… nou ja… positief. Maar is dat het ook helemaal? Of zitten er toch wat addertjes onder het gras?
Op commando positief zijn
Je zou de taak maar op je nemen: een kind opvoeden door zijn goede gedrag te belonen en zijn slechte gedrag te negeren. Het betekent dat je altijd moet opletten of je kind iets goed doet en dit op enthousiaste manier moet laten weten. Oók als je chagrijnig bent, moe, of een beetje cynisch en eigenlijk niet echt onder de indruk van het feit dat hij zijn speelgoed voor één keer niet door de hele kamer heeft laten slingeren.
Het betekent ook dat je je het dreinen en zeuren van je kind moet negeren als je al een beetje geïrriteerd bent, of gestrest na een zware dag op je werk. Dat je je ergernis weg moet stoppen en frustraties moet inslikken. Gemakkelijk is het niet en bovendien niet eens goed voor je kind.
Belonen is als suiker: lekker, maar ook ongezond en verslavend
Het probleem met belonen is dat externe beloningen hun waarde verliezen. Er zijn nog maar weinig volwassenen die op hun werk harder hun best gaan doen als ze af en toe een sticker krijgen van de baas, terwijl dit voor kinderen op school vaak nog prima werkt. Beloningen zijn dus onderhevig aan inflatie. Een beloning krijgen wordt ‘normaal’ als je er regelmatig één krijgt. Je wordt er afhankelijk van, met kwalijke gevolgen.
‘Geef me mijn beloning!’
Wat bijvoorbeeld als een kind al zijn zelfbeheersing heeft ingezet om niet driftig te worden terwijl hij van zijn zusje verloor met memory? Een hele prestatie, maar zijn ouders hebben het niet gezien en kunnen het daarom ook niet belonen. Snapt een kind het verschil tussen over het hoofd gezien worden en bewust genegeerd worden?
Een kind heeft oprechte aandacht nodig
Voelt een kind zich in zo’n situatie niet min of meer terecht verontwaardigd of gefrustreerd? Of onzeker omdat zijn goede gedrag blijkbaar niet goed genoeg was om beloond te worden? Hoe groot is de kans dat hij zich de volgende keer weer gaat zitten beheersen, als hij het gevoel heeft dat zijn goede daad tóch genegeerd wordt?
Het echte leven
En wat gebeurt er als een applausverslaafde persoon (onvermijdelijk) te maken krijgt met de grote boze buitenwereld waar complimenten vaak ver te zoeken zijn? Waar iedereen zijn ‘goede’ gedrag, dat zoveel moeite kost, vanzelfsprekend lijkt te vinden en er niemand is om hem erom toe te juichen? Wat motiveert zo’n iemand om in de werkelijke wereld zijn best te doen? Welk positieve gedrag blijft er overeind als het niet chronisch gestut wordt door complimentjes en schouderklopjes?
Ophemelen is geen opvoeden
Van stelselmatig belonen leert een kind alleen wát goed gedrag is, maar niet waaróm het goed gedrag is, terwijl dat laatste van groot belang is om werkelijk volwassen en zelfstandig te worden. ‘Positief’ opvoeden lijkt daardoor meer op het dresseren van een hond, door middel van koekjes dan op opvoeden. Het leert een kind handige kunstjes aan, maar verder heeft het weinig substantie. Weinig ‘voedingswaarde’.
Negeren heeft een nare bijsmaak
En dat is nog maar het halve verhaal. Achter het idee van ongewenst gedrag negeren zit namelijk een vreemd, bijna pervers denkbeeld, namelijk dat een kind alleen aandacht verdient als hij zich wenselijk gedraagt. Leert een kind daar niet van dat het belangrijk is om het anderen naar de zin te maken en ‘negatieve’ eigenschappen weg te stoppen, omdat dat de enige manier is om de zo belangrijke (positieve) aandacht te krijgen? En om zichzelf te verloochenen als hij daardoor tenminste gezien wordt?
Alles voor wat aandacht
Wat doet een op deze manier gechanteerde, eh pardon, opgevoede puber bijvoorbeeld in situaties waarin hij moet roken, drinken, blowen of stelen om de goedkeuring van zijn stoere (foute) oudere vrienden te krijgen? Daar staat hij dan, positief opgevoed, maar bereid zijn grenzen te overschrijden om maar geaccepteerd en niet genegeerd te worden…
‘Ik heb iets nodig!’
Daarbij komt ook nog eens dat ‘negatief’, of ongewenst gedrag een signaal kan zijn dat een kind aandacht nodig heeft of dringend iets moet leren. Een kind is nooit ‘vervelend’ om zijn ouders te kwellen (hoewel dat soms best terecht zou zijn), maar omdat hij op dat moment niet beter kan omgaan met een situatie, emotie of behoefte. Het is een onhandige schreeuw om aandacht.
Als een jong kind bijvoorbeeld zit te zeuren om een snoepje, betekent het dat hij een knagend verlangen heeft dat hij nog niet kan uitstellen. Hij weet uit ervaring dat ‘zielig doen’ vaak hielp om aandacht te krijgen. Zijn luier werd dan verschoond, hij kreeg eten, of gewoon een knuffel. Misschien werkt deze ‘hulpeloze strategie’ ook wel om een snoepje te krijgen en zijn verlangen gestild te zien. Hoe kan hij weten dat dreinen opeens als vervelend wordt ervaren als je een bepaalde leeftijd hebt bereikt?
Vaardigheden leren
Van genegeerd worden leert een kind geen vaardigheden om zijn behoeftes, emoties of situaties beter te begrijpen of er beter mee om te gaan. De kans dat hij het in de toekomst soortgelijke problemen wél handig kan oplossen is dus niet heel groot, met allerlei frustraties en driftbuien van dien. Die vervolgens weer genegeerd moeten worden…
Wat je aandacht geeft zal groeien
Uiteindelijk heeft een kind geen beloningen nodig, net zoals hij geen suiker nodig heeft. Een kind heeft aandacht nodig. Oprechte aandacht in de vorm van liefde, affectie en genegenheid en dit zou onafhankelijk van het gedrag van een kind gegeven moeten worden om het te leren dat het altijd liefde waard is. Daarbinnen is dan ook geen plaats voor negatieve vormen van aandacht, zoals straffen die hem leren dat gedrag consequenties heeft.
Leve de authentieke ouder!
Aandacht geven wordt dan onderdeel van het leerproces dat opvoeden werkelijk is en niet een worst die je een kind voorhoudt om hem te laten doen wat jij wilt. Een kind heeft veel meer aan een af en toe oprecht boze, chagrijnige ouder die hem echte aandacht geeft en belangrijke vaardigheden en inzichten leert dan een aan dwangmatig positieve en belonende ouder die hem negeert op momenten dat hij hun aandacht misschien wel het hardst nodig heeft. Bijkomend voordeel voor ouders is dat de positiviteit niet meer uit hun tenen hoeft te komen en ze weer gewoon mens mogen zijn.
Al met al kun je advies om positief op te voeden maar beter negeren.
Luuk Kolthof begeleidt als gezinspedagoog ouders met opvoedproblemen, geeft cursussen en workshops, schrijft artikelen over opvoeden en geeft prikkelende lezingen.
Lees ook:
http://kiind.nl/article188/
http://kiind.nl/article154
Ja maar, wat dan wél?
http://kiind.nl/article364
http://kiind.nl/article706/
