Mijn dochter wordt bijna vier. Ik heb een hele zoektocht afgelegd langs scholen. Ik heb vrije scholen bekeken, democratische scholen, Freinet en Jenaplanscholen. En wat zaten er leuke scholen bij! En leuke leerkrachten. Het waren vaak hartelijke, gedreven mensen. Over het algemeen probeerden ze, binnen de steeds meer inperkende regels van centralisering, toch de vrijheid en leerplezier voor hun kinderen te bewaren. Veel leraren vertelden wel dat dit steeds moeilijker werd. De klassen worden groter en leraren lijken steeds minder te mogen varen op ervaring en inzicht. Ze verliezen veel tijd en vrijheid aan toenemende regelgeving en standaardisatie van het onderwijs.
Toch was dit niet zozeer wat mij verder deed kijken dan onderwijs via een school. Hoe meer ik me verdiepte in de manier waarop kinderen leren, des te meer ik erachter kwam dat het schoolsysteem daar heel weinig recht aan doet.
Het begon met een onderbuikgevoel. Ik zag veel jongeren rond hun achttiende van school komen met het gevoel niet te kunnen kiezen en een ontbrekend duidelijk gevoel over wat je met de rest van je leven wilt gaan doen. Ik besefte: het wordt ons helemaal niet geleerd op scholen om te bepalen hoe je je dag wilt indelen, wat je wilt leren en hoeveel tijd je daar aan wilt besteden.
Een ander bepaalt
Langzamerhand viel bij mij het kwartje. We sturen kinderen eerst zo’n twaalf jaar lang naar een school waar ze weinig invloed op de invulling van hun dag hebben. Wat van ze verwacht wordt is dat ze op komen dagen en later dat ze hun huiswerk maken. Iedere dag – en dat dan een jaar of twaalf lang – bepaalt een ander wat jij die dag gaat doen. Alleen dit gegeven neemt al een heel stuk verantwoordelijkheidsgevoel voor je eigen leven weg. Het zal op den duur normaal gaan voelen dat een ander een groot deel van jouw dag bepaalt. Ook al proberen de meesters en juffen oprecht om leuke dingen voor onze kinderen te bedenken!
De gevolgen van deze schoolse mentaliteit
We knippen de vleugelpennen van onze kinderen af en daarna verwachten we dat ze kunnen vliegen. Als na het afstuderen de tijd is aangebroken om te gaan kiezen wat ze zelf willen gaan doen, is het voor veel kinderen ongekend lastig om daar antwoord op te geven. Dat hebben ze immers niet geoefend! Je hoeft niet ver te zoeken om iemand te vinden die al jaren van zijn goede leven besteedt aan iets waar hij niet echt ongelukkig, maar ook niet echt blij van wordt. Kan het zijn dat school iets doet met ons gevoel voor vrijheid en zelfbeschikking?
Zelfdiscipline versus het onderdrukken van eigen behoeftes
‘Op school leer je zelfdiscipline’ is een veelgehoord argument. Maar dingen tegen je zin doen is niet hetzelfde als zelfdiscipline. En: ‘Je kunt nu eenmaal niet altijd doen wat je leuk vindt’. Zelfdiscipline wordt verward met het vermogen om je eigen behoeftes aan de kant te zetten. En dat levert een leeg gevoel op. Gelukkig blijft er in veel gevallen genoeg creativiteit, zelfmotivatie en lef over om toch je eigen leven vorm te geven, maar dit is meer ondanks, dan dankzij school.
Creativiteit
Creativiteit heeft een aantal voorwaarden nodig. Vergeet het aanschaffen van allerlei creatieviteitsstimulerende spullen. Creativiteit begint vaak met een beetje verveling. Binnen die periode van verveling gaat het brein aan de slag en is er ruimte voor nieuwe ideeën om op te borrelen. Als er dan ook nog eens een veilige omgeving is, in dit geval een omgeving waarin het kind weet dat het niet beoordeeld zal worden, zal het durven experimenteren. Creativiteit op scholen is in dit licht meer een meting van hoe goed een kind een opdracht kan uitvoeren.
Niet alleen bepaalt school wat je moet leren, maar ook wanneer. We leren mensen dat het belangrijk is om stil te zitten, om te doen wat een ander je opdraagt (hoe vriendelijk en leuk de opdracht ook is) en dat een ander die hoger in de hiërarchie staat, bepaalt of dit goed of slecht is door het geven van cijfers of andere vormen van oordeel.
Hoe kunnen we verwachten dat kinderen van school afkomen en het gevoel hebben dat ze hun eigen levens kunnen vormgeven? Hoe weet je hoe het voelt om iets te willen als daar geen plaats voor is op scholen? Op school kun je niet anders dan je impulsen langdurig onderdrukken. Vooral jonge kinderen zijn zeer fysiek ingesteld. Ze leren door te doen, te pakken, te spelen, te ruiken, te proeven, fouten te maken en te vallen. Op scholen brengen we kinderen al vanaf jonge leeftijd uit hun lijf naar hun hoofd toe.
Een kind is als een waterval. Je hoeft alleen te zorgen dat je er geen deksel op doet, dan zal de waterval in het kind naar buiten stromen. -Naomi Aldort-
Vrijheid
Een heel belangrijk punt voor mij is dat school kinderen geen werkelijke vrijheid biedt. De essentie van vrijheid is dat je de mogelijkheid hebt om te kiezen om ergens niet aan mee te doen. Hoe leraren ook hun best doen en we scholen zelfs ‘vrije scholen’ noemen; ze kunnen niet voldoen aan de essentie van vrijheid.
Kinderen leren vooral door te spelen. Tijdens spel zijn ze ontvankelijk, open en bovenal: ze zijn zelf de regisseur.
Thuisonderwijs
Voorheen was ik vooral bekend met de vooroordelen en stigma’s die er kleven aan thuisonderwijs. Ik dacht bijvoorbeeld dat thuisonderwijs ook letterlijk thuis plaats vond en dat het kind meestal door de ouders onderwezen werd. En dan ook nog eens dat het kind vooral individueel les kreeg (zielig!). Toen ik een keer op een van de uitstapjes die Thuisonderwijs Noord Nederland organiseert terecht kwam, zag ik dat mijn vooroordelen niet klopten. Thuisonderwijzende ouders werken vaak samen. Ze ondernemen leerzame uitjes in groepen. Ook zijn er veel mensen die het heerlijk vinden om een leergierig kind te vertellen over hun beroep, hobby of passie. Leraren in overvloed dus.
Vrije keuze
Er is een potje voor elk kind om onderwijs te kunnen volgen. Wat zou het mooi zijn als de ouder zelf mocht kiezen aan welke vorm van onderwijs hij dit potje wil besteden. Past dit niet veel beter in een democratie?
Thuisonderwijskinderen doen het goed volgens onderzoek
Er gaan stemmen op om thuisonderwijs te verbieden. En dat terwijl onderzoek er niet om liegt. Thuisonderwijskinderen presteren buitengewoon goed. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat ze gemiddeld een tot meerdere lesjaren voorlopen op hun leeftijdsgenootjes. De meeste gaan studeren en kunnen zichzelf bovengemiddeld goed motiveren, omdat ze het gewend zijn. Ze leren niet omdat het moet en zijn daarmee nooit het leerplezier verleerd. Achterstanden kwam in geen van de onderzoeken voor. Is thuisonderwijs de oplossing voor iedereen? Ik denk het niet. De meeste thuisonderwijzers kiezen heel bewust om er tijd, liefde en energie in te steken. Maar thuisonderwijs is in ieder geval een optie die het overwegen waard is.
Meer over thuisonderwijs:
Op Kiind: Haal de wereld binnen met thuisonderwijs
Film over thuisonderwijs (Engelstalig)
Stichting Thuisonderwijs
Facebook: zoek op thuisonderwijs of unschooling
