Schermen of geen schermen? Dat is dé vraag. Of in ieder geval eentje die ons allemaal bezighoudt. Want is het kijken naar schermpjes nu slecht of juist goed? En hoe ga je ermee om als je wel kiest voor een scherm maar geen lethargisch hangkind wil met vierkante ogen? Allemaal vragen waar vanuit diverse onderzoeken steeds meer antwoord op komt en ook zeker zal blijven komen.
Wat veel schermpjestijd doet met je ogen
Zo kopte recent het NRC dat ‘Forse toename blindheid dreigt’. En dat komt doordat kinderen te weinig buiten spelen en te veel kijken op beeldschermpjes. Zo stelt Caroline Klaver, hoogleraar oogheelkunde aan het Rotterdamse Erasmus Medisch Centrum. Belangrijke aantekening hierbij is wel dat het volgens Klaver niet zoveel uitmaakt wát je dichtbij bekijkt, maar dát je dichtbij kijkt. Kwam vroeger de bijzienden vooral onder hoogopgeleiden voor (vanwege het vele lezen), tegenwoordig lopen ook kinderen van laagopgeleide ouders risico, dankzij het vele gebruik van smartphones.
Bijziendheid is volgens Klaver inmiddels de grootste oorzaak van blindheid aan het worden. De genetische factoren die er altijd al geweest zijn, zijn niet zoveel veranderd. Wat volgens Klaver wel veranderd is, is onze lifestyle: ‘Vroeger moesten we over de savanne heen kunnen kijken: wie komt eraan? Kennelijk zijn we dat evolutionaire systeem nu aan het veranderen door voorwerpen dichtbij te bekijken.’
Naar buiten
De oplossing voor het verminderen van bijziendheid onder kinderen is kort gezegd dan ook naar buiten gaan! Klaver: ‘We moeten het onderwijs zo inrichten dat kinderen weer buiten komen. Ik heb dat lang niet durven adviseren, omdat we toen nog niet heel veel data hadden. Maar dankzij onze eigen studie Generation R zien we nu ook in Nederland heel duidelijk dat als je tussen je 6de en 9de jaar minder buiten bent geweest, je gewoon bijziend wordt. De kinderen die we in deze studie vanaf hun geboorte volgen, zijn nu 13 jaar oud, de piekleeftijd voor bijziendheid, en ik zie nu onder de 13-jarigen veel meer bijzienden.’
Blijkt er toch een kern van waarheid te zitten in de waarschuwing dat je van tv kijken vierkante ogen krijgt! Lekker veel naar buiten dus met de kinderen. Wat mij betreft ook als je geen scherm kijkt, want buiten zijn is op heel veel vlakken supergezond voor je.
Schermpjestijd beter in de middag
Naast dat het dichtbij kijken op een scherm niet goed voor je ogen is, is er nog iets aan een beeldscherm wat niet zo goed is voor kinderogen: led-licht. Dit is een heel heldere vorm van licht, ook wel blauwlicht genoemd, dat schadelijk kan zijn voor de ooglens van kinderen. Goed om te weten: in de ochtend en avond is het netvlies het gevoeligst voor led-licht. Dus wil je kind dolgraag op een schermpje? Dan liever in de middag. Ook al omdat led-licht invloed heeft op het bioritme wanneer je ’s avonds kijkt. Dat komt omdat het de aanmaak van (slaaphormoon) melatonine onderdrukt. Het licht van het beeldscherm maar ook sommige drukke filmpjes en games zorgen ervoor dat een kind te weinig rust ervaart om slaperig te kunnen worden. Scherm kijken voor het slapen gaan kan dan ook slapeloosheid als gevolg hebben. Daar krijg je weer vermoeide kinderen van en daar wordt niemand blij van.
TV-kijken en gedragsproblemen?
In 2012 publiceerde Erasmus MC een persbericht waarin zij aangaf dat kinderen die tussen hun tweede en derde levensjaar overmatig televisie kijken (1+ uur per dag) vaker gedragsproblemen ontwikkelen dan kinderen die gematigd of geen televisie kijken. Je krijgt dan al snel koppen als ‘Te veel televisie leidt tot gedragsproblemen’. Belangrijk om te vermelden is dat het hierbij vooral gaat om een vast patroon van continue hoge blootstelling omstreeks deze leeftijd. Gek genoeg heeft de inhoud of duur van het televisiekijkgedrag (gemeten op tweejarige leeftijd) dan weer geen invloed op de mate waarin peuters gedragsproblemen vertonen. Het lijkt dus vooral te gaan om aanhoudend en overmatig kijkgedrag. Onderzoekster Marina Verlinden van de afdeling Kinder- en Jeugdpsychiatrie van Erasmus MC-Sophia stelt dat het onderzoek laat zien dat ouders al op peuterleeftijd moeten voorkomen dat hun kinderen overmatig televisie kijken. En dat is iets waar je zeker wel invloed hebt als ouder.
Concentratievermogen
Kinderarts en onderzoeker Dimitri Christakis toont in zijn Tedtalk onderzoek waaruit blijkt dat vooral snelle montage, harde geluiden en heftige kleuren in de huidige kinderfilmpjes van invloed zijn op de hersenen. En dan met name op de concentratie. Ook vonden kinderen de echte ervaring vaak een stuk saaier nadat ze het eerst digitaal hadden ervaren. Dat komt omdat in de laatste het tempo veel hoger ligt dan in de realiteit.
De invloed is met name groot bij kinderen onder de twee jaar. Vandaar ook dat veel landen adviseren kinderen onder de twee jaar geen beeldscherm te laten kijken. Zo zijn programma’s voor kinderen onder drie jaar in Frankrijk verboden en adviseert de overheid in Australië kinderen tussen drie en vijf jaar niet langer dan één uur per dag televisie te laten kijken.
Vooral snelle montage, harde geluiden en heftige kleuren zijn van invloed op de hersenen
TIPS: Waar moet je op letten tijdens het schermen?
Kies het liefst voor rustige programma’s zonder heftige kleuren, geluiden en snelle scene wisselingen. Dat is voor de hersenen een stuk fijner. Kijk altijd samen zodat je kunt bespreken wat er voorbij komt op het scherm en eventuele vragen kunt beantwoorden. Kinderen halen de sociale lessen of moraal die sommige programma’s proberen mee te geven niet altijd uit een verhaal. Soms blijft zelfs de tegengestelde boodschap hangen als zijnde het belangrijkst. Dit voorkom je door mee te kijken en na te bespreken.
Wil je meer invloed hebben op wat je kind kijkt? Laat ze dan niet zelf de tv aanzetten, maar beslis samen wat er gekeken wordt. Een nadeel van televisie kijken is dat het eindeloos doorgaat. Wanneer je kiest voor het opnemen van bepaalde programma’s die je geschikt vindt of voor dvd’s dan is afgelopen ook echt afgelopen en start er niet wéér iets leuks wat ze per se willen zien. Zo houd je het kijken en mogelijke conflicten binnen de perken. En heb je ook nog eens invloed op het tijdstip waarop er gekeken wordt.
Kies je voor YouTube, wees je er dan van bewust dat er van favoriete kinderfilmpjes zoals bijvoorbeeld Peppa Pig ook nare filmpjes worden gemaakt. In deze fake filmpjes overkomt Peppa allerlei verschrikkelijks wat absoluut niet geschikt is voor kinderen. Nog een reden om erbij te blijven of zelf een lijst te maken met door jou geselecteerde filmpjes. Daarbij is het goed als je kind vertrouwd is met jou als ‘supervisor’, zodat hij ook in de loop der jaren open kan blijven over zijn media-gebruik.
En zoals eerder gezegd is het niet verstandig om ’s ochtends of ’s avonds scherm te kijken. Kies liever voor de middag. Zeurt je kind veel om schermtijd? Kies dan voor een vast moment per dag of week zodat er meer structuur in komt. Het wordt dan al snel duidelijk wanneer er gekeken kan worden en dat maakt het een stuk overzichtelijker en gezelliger.
