Misbruik van je kind is voor veel ouders een grote angst, versterkt door de vele nare berichten in de media. Misbruik komt veel vaker voor dan de meeste mensen denken, zo’n veertig procent van de vrouwen heeft voor haar zestiende jaar een vervelende seksuele ervaring opgedaan. In ons land is geen onderzoek gedaan naar cijfers onder jongens, maar ook jongens worden misbruikt. Er zijn dingen die je kunt doen om de kans dat je kind slachtoffer wordt te verkleinen.
Gevolgen van misbruik
De gevolgen van misbruik kunnen heel ingrijpend zijn, waarbij de ernst afhankelijk is van een aantal factoren. De leeftijd van het kind speelt een rol, waarbij vooral onder de twaalf jaar de gevolgen groter zijn. Volwassen seksualiteit staat zover van het kind af dat een confrontatie daarmee heel schokkend kan zijn. Daarnaast is uiteraard de ernst en duur van het misbruik een belangrijke factor. Jarenlang misbruik kan voor grote psychische problemen en lichamelijke klachten zorgen en problemen op het vlak van relaties en seksualiteit. Daarnaast is de impact van misbruik door een bekende groter dan misbruik door een buitenstaander. Het gevoel van veiligheid wordt hierbij ernstig aangetast. Helaas komt dit vele malen vaker voor, geschat wordt dat zo’n 85% van de slachtoffers misbruikt is door een bekende (veelal vader, broers of ooms).
Misbruik door een vertrouwd en geliefd persoon zorgt voor extra moeite met het vertrouwen van mensen en daarbij weinig zelfvertrouwen en loyaliteitsconflicten.
Ook de reactie van de omgeving zodra het misbruik bekend wordt is van groot belang. Uiteraard is bagatalisatie of zelfs ontkenning zeer schadelijk, een kind dat misbruikt is heeft alle steun van de ouder(s) nodig. Toch is ook een overtrokken reactie risicovol, als een kind al dan niet bewust te horen krijgt dat het leven nu verpest is of dat het voor altijd problemen zal hebben door deze ervaring, kan dat werken als een selffulfilling prophecy. Dit zie je onder andere bij misbruik door kinderen onderling waarbij ouders erg schrikken van de seksuele handelingen die verricht zijn. Dit is natuurlijk reden om de betreffende kinderen goed te begeleiden, maar zeker geen reden voor enorme paniek. Het is belangrijk om er bij stil te zijn dat een hevig geschokte reactie de gevolgen kan vergroten.
Vertel je kind dat je een naar geheim nooit hoeft te bewaren
Andere gevolgen op de lange termijn na ernstiger misbruik zijn grotere kans op verslaving, eetstoornissen, depressies, angststoornissen, slaapproblemen en persoonlijkheidsproblemen. Daarnaast kan het moeilijk zijn om (seksuele) relaties aan te gaan, kunnen er lichamelijke klachten, waaronder zelfs onvruchtbaarheid, optreden zonder aanwijsbare reden en kan het moeilijkheden geven bij de opvoeding van eigen kinderen. Sommige slachtoffers worden zelf ook dader, maar veel vaker worden kinderen van slachtoffers erg bang gemaakt voor (misbruik door) mensen, terwijl juist een bepaalde mate van vertrouwen hebben in anderen belangrijk is voor het gevoel van veiligheid.
Seksuele voorlichting als basis
Een open gesprekssfeer over seksualiteit is heel belangrijk, mocht er dan onverhoopt toch iets gebeuren met je kind dan is de kans veel groter dat je er snel achter komt. Daarnaast is het goed om je in te lezen over de normale seksuele ontwikkeling van kinderen, zodat je herkent wanneer je kind gedrag vertoont wat niet bij zijn ontwikkeling past. Dat zou een signaal kunnen zijn dat je kind iets op dat vlak meegemaakt heeft.
Hoe je die open gesprekssfeer creëert staat uitgebreid beschreven in het artikel seksuele voorlichting. Als je met je, meestal dan nog heel jonge kind zijn lichaamsdelen bespreekt is het goed om te benoemen dat niemand hem zomaar aan mag raken en afhankelijk van de leeftijd van je kind, dat hij dan weg moet gaan en om hulp moet vragen.
Als het voorkomen van misbruik je voornaamste reden is om met je kind over seksualiteit te praten, is het goed om erbij stil te staan dat negatieve boodschappen zorgen voor een negatieve associatie; je kind kan angstig worden en later minder makkelijk van zijn seksualiteit genieten. Om die reden kan je het beste beginnen met positieve boodschappen over seksualiteit en zouden de positieve gesprekjes moeten overheersen. Zeker als je zelf ervaring hebt met misbruik is de kans dat je jouw angst overbrengt op je kind groot, wees je daarvan bewust en zorg dat de positieve boodschappen overheersen.
Grenzen aangeven en nee zeggen
Een zelfverzekerd kind wordt minder snel slachtoffer van misbruik, ten eerste omdat een dader op zoek gaat naar een gemakkelijke prooi, ten tweede omdat een kind met genoeg zelfvertrouwen een grotere kans maakt zichzelf uit een gevaarlijke situatie te redden. Een gemakkelijke prooi is een kind dat onzeker is en niet geleerd heeft zijn grenzen aan te geven, een kind dat niet voldoende positieve aandacht krijgt en blij is met de aandacht die het krijgt van de dader, ook al is die aandacht na verloop van tijd misschien helemaal zo leuk niet meer.
Het is belangrijk om de grenzen die je kind aangeeft van jongs af aan serieus te nemen, daarmee leer je je kind dat het normaal is dat zijn grenzen gerespecteerd worden. Toch hebben veel kinderen moeite met een duidelijk ‘Nee’ uitspreken, daar kan je goed mee oefenen; een krachtig uitgesproken nee waarbij je iemand aankijkt wordt minder snel genegeerd dan een verlegen zachte nee terwijl je naar de grond kijkt. Om die reden is het ook goed om je kind te leren naar een ander te kijken; je kan aan een ander zien of hij het leuk vindt wat er gebeurt of niet, leer je kind daar naar te handelen en de grenzen van een ander te respecteren. Ook wanneer die ander het niet heel duidelijk aangeeft. Het boekje ‘NEE!’ van Sanderijn van der Doef kun je hierbij ook als hulpmiddel gebruiken.
Het doen van rollenspellen kan goed ondersteuning bieden bij wat je je kind vertelt, je kunt je kind wel vertellen wat het moet doen als het in een situatie beland die wellicht gevaarlijk is, maar door het regelmatig te oefenen wordt de kans groter dat je kind handelt als jij het hem geleerd hebt. Praat met je kind over situaties die vreemd of onprettig aanvoelen, leer hem dat je op je gevoel mag afgaan; voelt het niet goed, dan zorg je dat je ergens anders heengaat, waar anderen zijn die je eventueel kunnen helpen.
Schreeuwen en schoppen naar een volwassene die druk uitoefent is niet gemakkelijk, dat durft je kind misschien wel helemaal niet. Wanneer je dit samen geoefend hebt en je kind gehoord heeft dat het goed is om te doen als het in gevaar verkeert -ook als het zich achteraf misschien blijkt te vergissen- wordt de kans groter dat je kind ook zo durft te handelen. Het oefenen van de gevaarlijke situaties kun je heel breed nemen; wat doe je als er brand is, wat doe je als je in de speeltuin speelt en iemand je een leuk computerspel wil laten zien, wat doe je als iemand je wil betasten. Zo wordt het bespreken van het gevaar van misbruik wat minder beladen.
Maak je kind daarbij ook duidelijk dat mensen die kwaad in de zin hebben er niet ‘eng’ uitzien. Jonge kinderen hebben daar vaak een heel duidelijk idee bij, maar iemand met kwade bedoelingen heeft nu eenmaal geen zwart-wit gestreept boevenpak aan. Het kan ook gewoon een lieve meneer of mevrouw zijn, of iemand die je kent. Realiseer je ook dat als je kind een kledingstuk of sieraad met zijn naam draagt en een vreemde noemt hem bij zijn naam, jonge kinderen meer geneigd zijn die vreemde te vertrouwen en zelfs als bekende te aanvaarden; hij kent immers zijn naam.
Vertel je kind dat er leuke en nare geheimen zijn en dat je een naar geheim nooit hoeft te bewaren, ook al heeft een ander gezegd dat het niet mocht. Vertel je kind dat het zulke geheimen ook aan bijvoorbeeld de lievelingsjuf kwijt kan, als je het echt niet thuis durft te vertellen wat in het geval van misbruik door een familielid nogal eens voorkomt.
Daarnaast zijn er dingen die jij als ouder kunt doen. Zoals eerder genoemd is een onzeker kind wat te weinig aandacht krijgt een gemakkelijke slachtoffer. Zorg dus dat je voldoende aandacht aan je kind besteed en je kind niet de aandacht van vreemden op gaat zoeken. Toon interesse en vraag dagelijks aan tafel wat je kind gedaan heeft. Wanneer je hier mee begint als je kinderen jong zijn is de kans groter dat ze antwoord blijven geven. Het helpt om door te vragen en zelf ook te vertellen. Het is goed om je te bemoeien met de hobby’s van je kinderen; een kind dat de halve zaterdag alleen rondhangt op de manege of voetbalclub is een gemakkelijk slachtoffer. Ga regelmatig kijken naar de trainingen en help je kind met de activiteiten of geef je op als vrijwilliger om stallen uit te mesten of de kantine draaiende te houden.
Alarmbellen
Ieder kind loopt het risico slachtoffer te worden van misbruik, ook al lijkt het een ver-van-je-bed-show. Alleen al door dit in te zien en je te realiseren dat een geliefd persoon ook dader zou kunnen zijn vergroot je de kans er snel achter te komen en de gevolgen voor je kind te beperken.
Plegers van misbruik gebruiken in de meeste gevallen geen geweld, ze proberen het vertrouwen van het kind en de ouders te winnen, geven het kind veel aandacht en proberen een afhankelijkheidsrelatie te creëren. Kinderen die weinig aandacht krijgen, zijn gauw bang ook de ‘positieve’ aandacht van de dader te moeten missen als ze iemand vertellen over het misbruik. Kinderen die fanatiek sporten en misbruikt worden door een trainer, zijn bang voor de gevolgen die het kan hebben op de sportcarrière als ze het iemand vertellen. Kinderen die misbruikt worden door een familielid komen in een loyaliteitsconflict terecht of zijn bang niet geloofd te worden. Zo zijn er nog veel meer redenen waarom kinderen niet simpelweg vertellen wat hen overkomen is.
Bij opvallende veranderingen in het gedrag van je kind is het goed om alert te zijn en te proberen te achterhalen waar deze gedragsverandering vandaan kan komen. Dit kan immers ook door allerlei andere dingen worden veroorzaakt, denk bijvoorbeeld aan het overlijden van een oma of opa, de scheiding van ouders of problemen op school.
Slaapproblemen zoals nachtmerries en angst voor het donker of monsters, eetproblemen, buikpijn of andere lichamelijke klachten waar een arts geen oorzaak voor kan vinden, een terugval zoals bedplassen of duimen en plotselinge stemmingswisselingen zijn signalen die een kind af kan geven. Ook een kind dat opeens teruggetrokken gedrag vertoont, angstig is voor bepaalde situaties of personen, ploteling niet meer naar de sportclub toe wil of niet bij de leeftijd passend seksueel gedrag laat zien kan slachtoffer zijn van misbruik.
Ook signalen die anderen afgeven is iets om in de gaten te houden; een vage kennis die opeens wel erg vaak over de vloer komt, een persoon die overdreven veel aandacht aan je kind besteedt, iemand die zomaar veel kadootjes aan je kind geeft of iemand die vaak aanbiedt om op te passen.
Mocht je vermoedens hebben dat je kind misbruikt wordt of vertelt je kind dat aan je, dan is het belangrijk om je te realiseren dat jouw reactie van grote invloed kan zijn op je kind. Laat je kind vertellen maar stel niet teveel vragen. Door suggestieve vragen te stellen kan je kind een verhaal gaan vertellen dat niet klopt. Probeer ook om niet heel emotioneel te reageren waar je kind bij is, het kan zijn dat je het verhaal verkeerd begrepen hebt en zo heftiger maakt voor het kind. Vertel het kind dat het goed is dat hij of zij het verteld heeft en dat je hem zal helpen.
Bureau jeugdzorg, de zedenpolitie en het AMK bieden hulp bij (vermoedens van) seksueel misbruik. Ook kan je eerst je eigen huisarts benaderen voor hulp.
Lees meer over seksueel misbruik
http://www.ondergoedregel.nl
http://www.seksueelgeweld.nl
Boeken voor kinderen die op een luchtige manier een belangrijk onderwerp bespreken
NEE! | Sanderijn van der Doef | 9789021665795
Het is niet leuk | M.F.Delfos | 9789085606130
Blijf van me af! | M.F.Delfos | 9789085605317
